کتاب تناسب و تدریج نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

نوشتار حاضر با مفروض گرفتن اصول و اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تکیه‌بر بیانیه گام دوم انقلاب از رهبری معظم انقلاب اسلامی به‌مثابه سنگ بنای مقاومت و عزت و نیز با عنایت به اصول قانون اساسی، می‌کوشد به پرسش بنیادین ذیل پاسخ گوید: «الگوهای سیاست خارجی تراز گام دوم انقلاب چیست‌اند و چگونه می‌توان بدان‌ها دست یافت؟». در لوای آن همچنین پرسش‌های فرعی ذیل بررسی و پاسخ داده خواهند شد که همه این‌ها به‌مثابه یک اندام‌واره فکری، عمارت واحد منسجم را می‌سازند؛ به‌عبارتی‌دیگر این پرسش‌ها هم‌پوشانی داشته و مکمل همدیگر هستند. البته بسط کامل محورهای کتاب، یک دهه زمان می‌برد. به دلیل تراکم استدلال‌ها و مفاهیم و دیرفهم بودن، نخست چکیده‌ای از پرسش‌ها و پاسخ‌های محتوایی کتاب عرضه می‌گردد.

نوشتار حاضر محصول مطالعات مستمر مسئله‌مندانه پنج سال اخیر و تجارب عملی است که می‌توان آن را یک دکترین نامید. منظور از دکترین بزرگنمایی اثر نیست بلکه این است که سنخ و نوع این نگرش در چارچوب یک دکترین قابل ‌ارزیابی است و نه مقولاتی مانند رهیافت، ایدئولوژی، نظریه و... . هدف صرفاً غور در برخی محورهای ویژه و مفقود معنوی و معنایی سیاست خارجی و پیشنهاد برخی موارد فکری- عملی بوده و نیازمند نقد و نظر استادان و همکاران است، بلکه آزموده شده و به غنای بیشتری برسد. خط و مشی نگارنده نه نقد است، نه انتقاد. از سوی دیگر برشمردن دستاوردهای تحسین‌برانگیز انقلاب اسلامی نیز نیست. بلکه آسیب‌شناسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. به تعبیر دیگر این متن، یک تکاپوی هستی‌شناسانه نیست بلکه هستی سیاست خارجی را پذیرفته و برای تعالی آن هستی، پیشنهاد‌های روش‌شناسانه ارائه می‌نماید. نکته‌ای که انسان را در کندوکاو در این بیانیه دلگرم می‌کند، مطالبه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبری معظم انقلاب جهت نظریه‌پردازی و مدل‌سازی درباره آن است.

نویسنده کوشیده است با عنایت به تجارب عملی کارگزاری و مسائل عینی سپهر سیاست خارجی و طی پیوند افکار مختلف و متعارض، بنای نوین سیاست خارجی اصول‌گرایانه (بنیادگرایانه، محافظه‌کارانه و غرب‌گرایانه، نه) استوار نماید. اصول‌گرایی به «نظام» اصول و اهداف ناظر است. به‌مانند کتاب رویارویی آرمان‌شهر‌گرایان، این اثر نیز یک محصول خودساخته و متمایز است که مشهورات را به چالش می‌کشد.