کتاب جامعه بی‌ سر نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

می‌توان زندگی جمعی را با رهیافت‌های گوناگون و برای اهداف متفاوت مطالعه کرد و فهمید. برخی از دانشوران دغدغه علل و انگیزه ایجاد یک زندگی جمعی را دارند و برای تحلیل آن بر عناصر، انگیزه‌ها، و سازوکاری تمرکز می‌کنند که زندگی جمعی را تأسیس می‌کنند. برخی از دانشوران دغدغه فهم عوامل و مقولاتی را دارند که زندگی جمعی را حفظ و تداوم می‌بخشد و در پژوهش خود شناسایی و تحلیل مقولاتی که برای این کار مرکزی است را دنبال می‌کنند. برخی دانشوران دغدغه شناخت اهدافِ زندگی جمعی را دارند و بنابراین چیستی، کارکرد و ارزیابی آن‌ها را به سنجش می‌گذارند. و بالأخره برخی از دانشوران دغدغه علل درهم‌پاشی زندگی جمعی را دارند و برای فهم آن عناصری را که بر سقوط تأثیر می‌گذارد و راهکارهای خنثی کردن آن توجه می‌کنند. این فهرست کوتاه همه رهیافت‌ها را ذکر نکرده است، اما به گمان من، عمده‌ترین را یادآور می‌شود.

هدلی بال در کتاب جامعه بی‌سر، به سامان آن بخش از زندگی جمعی در دوران معاصر علاقه‌مند است که به «سیاست جهان» و «روابط بین‌الملل» معروف است. مهم‌ترین و مسلط‌ترین سازوکار آن در حال ‌حاضر «نظام دولت‌ها» یا نهاد موردعلاقه بال «جامعه بین‌الملل» است. به گمان من، بر اساس فهم درست وی از این بخش از زندگی جمعی، جامعه بین‌الملل نتیجه و برآمده منطقی از بینش و نگرش انسان‌حضوری مسلط در جهان معاصر است که صحنه بازیگری و جهان‌داریِ تمدن برآمده از این بینش هم هست. نکته متناقض‌نما این است که مهم‌ترین ویژگی تمدن برآمده از جهان‌بینی انسان‌حضوری یا تجدد «بی‌سری» است یا نبودِ یک آقابالاسر پیشینی و ازاین‌رو، بال تجمع بین‌الملل ملت‌ها را «جامعه بی‌سر» می‌خواند و کتاب حاضر را نیز با همین عنوان نشر داده است که به گمان نگارنده، حالا در زمره کتاب‌های ماندگار میراث بشری شده است.

بال برای فهم این جنبه از زندگی جمعی، دغدغه دوم در فهرست بالا را انتخاب کرده و می‌خواهد بفهمد چنین جامعه‌ای چگونه خود را حفظ کرده و تداوم می‌بخشد. باور و در یک معنا مفروض وی این است که مقوله «نظم» دراین‌خصوص به‌عنوان یک ارزش، نقش اساسی و کارآمد بازی می‌کند. این مطلب را در اولین جمله مقدمه‌اش بر کتاب به‌صراحت و جامع بیان می‌کند: «این کتاب جستاری در سرشت نظم در سیاست جهان و به‌ویژه جستاری است درباره جامعه دولت‌های مستقل که از طریق آن نظم در سیاست جهان به وجود آمده و حفظ می‌شود».