کتاب تاریخ روابط ایران و اتحاد جماهیر شوروی نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

با ورود نیروهای نظامی متفقین به ایران و تصرف کشور در شهریور ۱۳۲۰، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی فرصتی یافت تا با پشتیبانی از جنبش‌‌های جدایی خواهانه در آذربایجان و کردستان سلطه ایدئولوژیکی و نظامی خود را در ایران گسترش دهد، اما به سبب شکست آشکار در دستیابی به این خواسته تمهیداتی برای پایان دادن به سلطه‌گری‌‌های خود فراهم کرد و از سرآشتی با ایران گام‌هایی به جلو برداشت. دولت ایران نیز که از هنگام برپایی نظام سوسیالیستی در روسیه همواره امیدوار بود با آن دولت روابط صلح‌آمیزی برقرار کند به استقبال سران کرملین رفت و برای برقراری روابط دوستانه به تکاپو پرداخت. در حقیقت با به قدرت رسیدن نیکیتا خروشچف در شوروی، روابط ایران و شوروی رفته رفته رو به بهبود گذاشت و از دو سو کارهای مهم و مؤثری برای برقراری تساهل فرهنگی و تفاهم سیاسی به انجام رسید. در عین حال موافقتنامه‌‌های اقتصادی فراوانی میان دو کشور بسته شد که برای هر دو طرف پربهره بود، به ویژه آن که اغلب این موافقتنامه‌‌ها با برنامه‌‌های توسعه اقتصادی ایران هماهنگ شدند و تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافتند. پژوهش حاضر که بر اسناد و نشریات وزارت امور خارجه ایران و پاره‌ای اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بنا شده، گزارشی است از چگونگی تبدیل روابط خصمانه ایران و شوروی به روابطی دوستانه و صلح‌آمیز که در هفت بخش ارائه شده‌.