کتاب تاریخ روابط ایران و هند نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

مناسبات دو همسایه خویشاوند- ایران و هند- با گستردگی و آمیختگی بسیار، به حکم خویشاوندی از محبت و الفت سرشار و به اقتضای همسایگی با مراوده و مساعدت، دادوستد، بیم و امید، صلح و ستیز همراه بوده است. طی حیات چندهزار ساله، این دو تمدن بزرگ، اقوام متجاوز و قبایل وحشی زیادی را به تدریج با فرهنگ و تمدن خود آشنا و متمدن ساخته‌اند به طوری که متجاوزان قبلی به ایرانیان یا هندیان جدیدی تبدیل شده و به موطن تازه مباهات کرده‌اند. حافظه و آگاهی یک ایرانی یا هندی نه تنها سرشار از خاطراتی چندهزار ساله است بلکه به عیان آثار تمدن کهن سرزمین خود را در جای‌جای کشورش می‌بیند و همین مایۀ استمرار و بقای بینش و دریافت عمیق وی از مفهوم حیات است. وسعت نظر و تسامح عملی این دو ملت صرف‌نظر از موارد معدود و استثنایی تحسین‌انگیز است، که قادر بوده‌اند تا تفاوت‌های نژادی، زبانی و مذهبی و تنوع آداب و رسوم را مایه یگانگی جامعه سازند. این قابلیت انطباق و در همان حال حفظ رسوم و سنن و باورهای راستین را، در کمتر جامعه‌ای می‌توان سراغ گرفت و حتی در دنیای جهانی شده امروز و نزد جوامع صنعتی و توسعه یافته، این فرهنگ مترقی و مسالمت‌آمیزِ اختلاط و آمیزش با دیگران، دیده نمی‌شود. آن همه غوغای گسترده پیرامون التزام به حقوق بشر، در رفتار روزانه کشورهای پیشرفته جلوه بیگانه‌ستیزی پیدا می‌کند. برای نمونه مقایسه کنید پذیرش میلیون‌ها نفر آواره افغانی را در ایران با بازگردان و ممانعت از قبول معدودی آواره آفریقایی از سوی اروپائیان یا زلزله‌زدگان هائیتی از جانب آمریکا. قبول آوارگان بنگالی توسط هند در ماجرای جنگ داخلی پاکستان گرچه از دیدگاهی صرفاً سیاسی بحث‌انگیز بوده ولی به هر حال ورود چند میلیون آواره باری سنگین و فراتر از توان کشوری همچون هند محسوب می‌شد. صرف‌نظر از افسانه‌های کهن درباره سلاطین هند و عظمت امپراتوری ایران و دربارهای مجلل و شگفت‌انگیز که از نگاه نسل امروز چیزی جز نهادهای مستبدانه نیست، رسومی که مقتضی ادوار گذشته بود، به همان اندازه قابل قبول است که خشونت‌های مسلحانه امروز به بهانه حاکمیت و منافع ملی و اخیراً احترام به حقوق بشر. اما بدون تردید آنچه شایسته تمجید و موجب تحسین است معنویت، فلسفه باستانی، ادبیات و فرهنگ درخشان دو تمدن ایران و هند است و خدمتی که به پیشرفت فرهنگ و دانش و هنر جهانی کرده‌اند و به گفته راجندرا پراساد رئیس جمهور فقید هند از زمان داریوش کبیر تا آخر دوران سلطنت مغولان در هند، دو کشور، از راه مبادلات افکار در یکدیگر اثر می‌گذاشته‌اند (تفضلی، ۷۰) شناخت این تاریخ مشترک آشکار می‌سازد که ما در صدف خود محصور نبوده‌ایم، تأثیر گذاشته و تأثر پذیرفته‌ایم و به حیات خود و دیگران کمال و زیبایی بخشیده‌ایم.