کتاب نقش آفرینی ایران در خلیج فارس و دریای عمان محمدجعفر چمنکار نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

پژوهش حاضر بر اساس سابقه ذهنی و مطالعاتی نگارنده شکل گرفته است. روش پژوهش در این نوشتار تاریخی است، اما تاریخ به مفهوم سنتی آن و شرح وقایع یا توصیف صرف مورد توجه نبوده است، بلکه وقایع و حوادث با دیدی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بر این اساس متغیرهای دخیل در رخدادهای مرتبط با نقش‌آفرینی ایران در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان به صورت زنجیروار کاملاً مورد توجه بوده است. منابع در چند دسته کتب و مقالات فارسی، کتب و مقالات لاتین و عربی، مطالب پایگاه‌های الکترونیک، مطبوعات، اسناد و مدارک مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در هر بررسی تاریخی رجوع مستقیم به بازمانده‌های مستند آن عصر، بخش ضروری تحقیق محسوب می‌گردد. زیرا اگر محقق از منابع گمراه‌کنندۀ باواسطه و دست‌دوم، در ارتباط تنگاتنگ با جریانات رویداد قرار می‌گیرد و خود را در آن وقایع و برهه زمانی حس می‌کند. پیرو این فرآیند، نگارنده اساس و بنیان تحقیق خود را بر استفاده گسترده از رسانه‌های گروهی، روزنامه‌ها و مجلات گوناگون می‌گذارد. در این مرحله از تجسس، شماره‌های گوناگون روزنامه‌های اطلاعات، کیهان، آیندگان و رستاخیز از سال ۱۳۰۵ش، به طور روزبه‌روز و تطبیقی مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت. این‌گونه منابع در شناخت تحولات پس از انقلاب اسلامی نیز مورد استفاده قرار گرفت. فرجام چنین تلاشی دستیابی به مجموعه‌ای گرانبها از مستندات تاریخی بی‌واسطه بود. در آرشیوهای اسناد موجود در ایران، مدارک منتشره نشدۀ بسیار مهمی از تحولات خلیج‌فارس و دریای عمان در دوره معاصر به ویژه عصر پهلوی وجود دارد. بخش عمده‌ای از این اسناد که جزء اسناد حقوقی طبقه‌بندی‌شده در وزارت امور خارجه وجود دارد که از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. بر این اساس در آرشیو اسناد وزارت امور خارجه، بیش از ۹۰ پرونده که هر پرونده متشکل از ده‌ها سند کاملاً محرمانه بود، مورد بازبینی قرار گرفت. همچنین نگارنده از اسناد موجود در آرشیو بنیاد تاریخ معاصر ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، آرشیو حوزه ریاست جمهوری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد خبر گزاری پارس، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی و مرکز اسناد سازمان انرژی اتمی استفاده نموده است. بخشی از اسنادی که بررسی گردید، با عنوان اسناد دیداری و شنیداری دسته‌بندی می‌گردد و شامل فیلم، نوارهای ضبط‌شده و عکس می‌باشد که به صورت عمده در آرشیو «اسناد و مدارک مرکزی صدا و سیما»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی و مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران وجود دارد. بخشی از اسناد نیز به میکروفیلم و میکروفیش تبدیل گشته‌اند که اکنون در اختیار بخش آرشیو خبر گزاری جمهوری اسلامی و مؤسسه اطلاعات قرار دارد. هدف این پژوهش بررسی نقش‌آفرینی تاریخی و اثبات حاکمیت مثبت عناصر ایرانی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، بدون تأکید بر نوع نگرش سیاسی آنان می‌باشد. بررسی و شناخت تکاپوهای ایرانیان در این حوزه به معنای بازشناسی بخش عمده‌ای از تحولات سیاسی، اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک تاریخ ایران و جایگاه و توانمندی دیرینه منطقه‌ای و بین‌المللی کشور است. اهمیت این بررسی هنگامی افزایش می‌یابد که بدانیم این شناخت می‌تواند ما را در تعیین چگونگی رفتارهای سیاسی و موضع‌گیری‌های بین‌المللی، پرهیز از اشتباهات گذشته و درک حقیقی از فرآیند تاریخی نقش‌آفرینی ایران یاری دهد.