کتاب سیاست خارجی روسیه نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

پیوند عمیق دین و سیاست در روسیه پدیده‌ای مختص این کشور نیست؛ و نگاهی کلی به تاریخ تحول دولت در نقاط مختلف جهان همسو با تکامل جوامع بشری، نقش پررنگ دین و ارتباط نزدیک آن با حیات سیاسی - اجتماعی جوامع انسانی را در گذشته به‌خوبی نشان می‌دهد. دین به‌عنوان امری مؤثر بر روندهای مرتبط با زندگی انسان، فرازوفرودهای بی‌شماری را پشت سر گذاشته و در دوره‌های مختلف تاریخی سطوح مختلفی از تأثیرگذاری را تجربه کرده است. روسیه به‌عنوان کشور پهناوری که در اعصار گوناگون با ظهور، حضور و زوال خویش، با جریانات سیاسی و مذهبی بسیاری دست‌و‌پنجه نرم کرده، به‌عنوان یکی از کشورها و مجموعه‌های تمدنی متنوع، از مراکز برجسته تحولات مرتبط با دین است. امروزه ارتدکسی به‌عنوان مذهب غالب در این کشور، در سطح وسیعی گسترش‌یافته و تحت هدایت کلیسای ارتدکس روسی به‌عنوان یکی از کلیساهای شاخص در جریان جهانی مسیحیت، پیوند محکمی با نهاد سیاست و تشکیلات قدرت برقرار کرده است. این کلیسا در سوگیری‌های اخیر دولت در سیاست داخلی و خارجی خود نقش پررنگی داشته است. رابطه پرماجرای عامل مذهبی به‌ویژه ارتدکسی با تشکیلات سیاسی روسیه در قرن‌های گذشته، با تلاش‌های بی‌پایان روحانیت برای کسب قدرت و دارایی و تقویت نهاد کلیسا همراه بود و فرصت‌های و بحران‌های بسیاری را به‌منظور موازنه قدرت و افزایش نفوذ خود بر سیاست‌گذاری در این کشور تجربه کرد. نزدیکی مجدد این دو نهاد در دهه‌های اخیر در فدراسیون روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی که سیاست تضعیف دین را فعالانه و با قدرت زیادی در تمام شئون جامعه دنبال می‌کرد، زمینه‌ساز مجدد حضور دین، نه‌تنها در سطح جامعه، بلکه به‌عنوان عامل مؤثری در سیاست خارجی روسیه شده است. روحانیت و نهاد کلیسا، یک‌بار دیگر به بازیگران متنفذی در برخی از حوزه‌های سیاست خارجی این کشور تبدیل‌شده‌اند و با واحدهای سیاسی و مذهبی متعددی ارتباط برقرار کرده‌اند. نمودهای آن را در قالب دیپلماسی مذهبی روسیه، به‌ویژه در شرق قاره اروپا، می‌توان دنبال کرد. به همین دلیل، به‌منظور آشنایی بهتر با جنبه فراملی سیاست در روسیه و نقش دین در آن، ضرورت دارد که با سیری تاریخی در خاستگاه‌های رابطه پر کش‌وقوس دین و سیاست در سرزمین شاهزاده‌ها، خان‌ها و تزارها، ماهیت این پیوند پرتحول و تبلور آن در حوزه‌های مختلف حیات فکری و معنوی جامعه روسیه را درک کنیم.