کتاب درسنامه شطرنج دانشگاه رضا رستمی نشر انتشارات حتمی

برخی شطرنج را یک سرگرمی می‌دانند وعده‌ای دیگر آن را یک ورزش رزمی ذهنی محسوب می‌کنند. در حالی که شطرنج علاوه بر این که یک ورزش ذهنی است متکی بر ابتکار وخلاقیت فرد بازی کننده نیز می‌باشد. شطرنج به طور خلاصه هم علم است، هم ورزش و هم هنری آمیخته با ابتکار و خلاقیت. موفقیت در این ورزش بیش از هر چیز به توان تحلیل و فهم انتزاعی ذهن وابسته است. شطرنج یکی از کهن‌ترین بازی‌هایی‌است که امروزه نیز در میان مردم جهان رواج دارد؛ به‌طوری‌که قدمت این بازی را بیش از ۱۵۰۰ سال رقم زده‌اند. شطرنج اختراع ایرانیان است. عده‌ای هم آن را ابداعِ هندیان، یونانیان، رومیان، بابلی‌ها، سکاها، مصریان، یهودیان، چینی‌ها و اعراب دانسته‌اند. اما آن‌چه که بیش از هر رأی دیگری موردِ پذیرش است، این که شطرنج در اصل هندی بوده، سپس از هند به ایران آورده شده، از ایران به عرب‌ها و جهان اسلام گسترش یافته، و سرانجام از جهانِ اسلام به اروپا رفته‌ است. در اروپای قرن پانزدهم، شطرنج به شیوه امروزین آن درآمد؛ و در نیمه دوم قرن نوزدهم، مسابقات جهانی شطرنج آغاز گردید. در قرن بیستم، فدراسیون جهانی شطرنج تاسیس شد. درباره‌ی پیدایش شطرنج چندین روایت موجود است که تنها تعداد کمی از آن‌ها معقول و باور کردنی هستند. در اولین داستانی که بررسی می‌کنیم، داستانی است که ثعالبی در شاهنامه ی معروف به ابومنصور نقل می‌کند. این داستان را فردوسی نیز در شاهنامه با تفصیل بیشتر آورده است. داستان از این قرار است که وقتی طلحند، پسر نای هندی در جنگ با گو پسر عموی خود، بر سر پادشاهی کشته شد، مادرش از غم او افسرده گشت. گروهی از دانشمندان برای سرگرم کردن مادر و نیز نشان دادن وضعیت جنگی که پسرش در آن کشته شد شطرنج را اختراع کردند. از این داستان اگر به دلیل نبودن مدارک کافی بگذریم، در ادبیات کهن هند دو اثر وجود دارد که تا حدی قابل استناد هستند. در ادبیات هندی فقط دو اثر قابل قبول وجود دارد که در زیر به طور مختصر به شرح آن ها می‌پردازیم.