کتاب راه شاهی و راه آهن بوشهر برازجان نشر هامون نو

توصیف (خلاصه کتاب) چند سالی است در کنار طرحها و پروژههای متعددی که دارم، از دغدغههایم پرداختن به تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران و روشن کردن زوایای مختلف و متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و البته میلیتاریستی و نظامی آن است. آرزویم نوشتن یک تاریخ کامل و مفصل تحلیلی در این باره است که به دلیل عدم پشتبانی مادی و گرفتاری در انجام طرحهای مطالعاتی دیگر، هنوز در ابتدای راه هستم و به یک معنا، کار خاصی در این زمینه انجام ندادهام! البته در این راستا، خوشبختانه توفیقات چندی نصیبم شده که از جملۀ آنها تحقیق و پژوهش کتابی با عنوان «مدرنیته و جنگ جهانی اول در بوشهر» است. فصلی از آن کتاب به موضوع راهآهن نظامی انگلیسیها در اواخر جنگ جهانی اول از بوشهر به برازجان اختصاص یافته است. آن کتاب، بنا به دلایلی هنوز قابل چاپ و انتشار نیست. اما چندی پیش تصمیم گرفتم آن فصل را همراه با یک مقاله مهم دیگر، در قالب یک کتاب منتشر کنم. بنابراین کتاب حاضر دارای دو بخش مستقل اما به هم پیوسته است: بخش اول «راهآهن بوشهر بهبرازجان در جنگ جهانی اول» نام دارد. در این بخش با استفاده گسترده از منابع تاریخی، گزارشهای انگلیسی و سودبردی از خاطرات شفاهی سالخوردگان بومی و محلی، فشردهای از تاریخچه راهآهن نظامی انگلیسیها از بوشهر به برازجان در اواخر جنگ جهانی اول را تدوین و روایت کردهام. در این روایت، برای نخستین بار خواننده فارسی زبان، تصویر نسبتاً کامل و شفافی از تلاش انگلیسیها در کشیدن راهآهن از بندر بوشهر به برازجان، شهری در هفتاد کیلومتری بوشهر، در دست خواهند داشت. مقاله دوم متن سخنرانی ژنرال جیمز آرچیبالد داگلاس در انجمن آسیایی سلطنتی انگلستان در سال ۱۹۲۳میلادی/۱۳۰۲شمسی با محوریت راه بوشهر به شیراز است. در این سخنرانی، علاوه بر ژنرال داگلاس، که از سال ۱۹۱۶م./۱۲۹۵ش. تا پایان جنگ جهانی اول فرمانده نیروهای نظامی انگلیس در بوشهر بود، چند شخصیت مشهور انگلیسی دیگر نیز سخنان کوتاهی ایراد کردند. معروفترین این شخصیتها، سر آرتور هاردینگ سفیر کبیر انگلستان در ایران در خلال سالهای انقلاب مشروطیت به بعد بود. این سخنرانیها حدود صد سال پیش به انگلیسی ایراد و همان موقع در یک نشریه انگلیسی زبان در لندن و در سال ۱۹۲۳م. به طبع رسید. اما عجیب آن که از آن سال تا امروز، به فارسی ترجمه نشده است. زحمت ترجمه این مطلب مهم را دختر عزیزم؛ سرکارخانم سیده‌فاطمه یاحسینی متقبل شدند که در همین جا، از زحمات و مساعی ایشان، کمال تشکر را دارم. از محتوای این ترجمه، در نوشتن بخش اول نیز استفاده شده است. مطالب ترجمه شده، حاوی اطلاعات و آگاهیهای بکری درباب راه بوشهر به شیراز و بهخصوص موانع و مشکلات کشیدن خطآهن بوشهر به برازجان، از دیدگاه فرمانده کل نظامی انگلیسیها در بوشهر، است که تاکنون در منابع فارسی موجود، انعکاسی پیدا نکرده است.