کتاب جای خالی سلوچ نشر چشمه

امین

۱۴۰۰-۰۵-۱۹

4

یادگیری تاریخ از دل ادبیات، درس بزرگ ادبیات داستانی است و این اثر بسیار به آن وفادار. بازخوانی نتایج حاصل از انقلاب سفید که دولت آبادی در مقدمه سال ۶۱ آن را به صراحت نقد می کند، با خواندن روایت پررنگ و پررنگ تر می شوند تا مسائلی همچو بحران هویت، از هم پاشیدگی زندگی روستایی، تغییر شغل به سمت زندگی صنعتی و مهاجرت به شهر همه از دل روایت یکتایی برمی خیزند که موازی با دردهای زندگی روستایی، محرومیت ها و جهالت هایش در دهه ۴۰ در جریان است. چنین اثری از صدها خاطره نویسی از فقر و بدبختی اثرگذارتر است، چرا که روایت منسجم و زیسته شده ای به ذهن می آورد که انسان با اعتماد به نویسنده سطور می تواند پاسخ سوالات منطقی و تاریخی خودش را به تدریج ببیند و به تعریف دقیق کلمه، تاریخ بیاموزد. نکته دیگری که از لابلای سطور به ذهنم خطور میکرد، نقش سامان دهنده مذهب در زندگی جوامعی است که هر کاری از دستشان برمی آید. جماعتی که به عقب ماندگی هایشان و رفتارهای قبیله ای شان افساری نمی توان زد، جز با ایجاد هنجارهای برآمده از مذهب، و حتی با وجود آنها هم هنوز مترصد فرصتی هستند تا خوی وحشی و غیرقابل مهار خودشان را نشان دهند و به نوعی از حفره ایجاد شده سهم خود را برکشند بجای پرکردن جای خالی؛ و این مساله یعنی از کارکردهای سنت های دینی، هرچند شاید در سطحی ترین لایه آن نشان میدهد تا جلوی فجایع اجتماعی و فرهنگی بیشتر را بگیرد ادبیات خاص و قلم منحصر به فرد دولت آبادی هم شاید در ابتدا مطالعه را کمی کند به پیش برد، اما زمانی که چشم و گوش با آن خو گرفت، اهمیت و شیرینی اش را نشان میدهد و در کل برای من سرشار از یادگیری جملات محاوره ای دلنشین و ضرب المثلهای جالب توجه بود. تنها نکته ای که نه آنرا نقد، بلکه شاید اختلاف سلیقه یا تاثیر نویسندگانی همچو تولستوی و هاینریش بل بر سلیقه متاخرم میدانم، این است که در مقایسه با آثار آن نویسندگان که به بررسی درونیات شخصیت های اصلی داستان می پردازند و آنها را در موقعیت های متفاوتی قرار می دهند تا بیش از پیش درونیات بیشتری برای مخاطب آشکار کنند، انگار دولت آبادی به واکاوی موقعیت ها بیشتر از شخصیت ها علاقه دارد. یعنی در سراسر کتاب با موقعیت های دشواری روبرو می شویم که فرق نمی کند کدام شخصیت در آن جای گرفته، هرکدام دیگر را اگر قرار دهی در توضیحات تفاوت چندانی بوجود نمی آید، چرا که تاکید بر ویژگی های خاص آن موقعیت است و نه نوع نگاه فردی که در آن قرار گرفته است. روی هم رفته اثر داستانی خوبی است هم ردیف سووشون که خواندنش توصیه می شود

مسیخ

۱۴۰۳-۰۸-۱۵

2

دولت آبادی چرا این کتاب را نوشتی کاش میدانستم. میدانم. هیچ نویسنده اس مثل دولت آبادی خودش را لو نمی دهد. بخش های مربوط به عروسی هاجر رقت انگیز بود؟ نه! ناراحت کننده بود؟ نه! دل را به حال زن ایرانی می سوزاند؟ نه! چندش بود؟ دقیقا. یه هنرمند واقعی با ذهن سالم چند خط می توانست عمق فاجعه را برساند و مخاطب را با درد آشنا کند نه اینکه مثل جناب دولت آبادی با تک تک کلمه‌های شب به اصطلاح عروسی هاجر زجرش دهد. خواندنش زجر آورد. فکر کردن به آن زجر آور هست ..نوشتنش برای دولت اآبادی ما ..لابد لذت داشته که به این استادی وصفش کرده. مردهای این داستان همه از دم غیرانسان‌ و زنها آلت دست و مجبور سفیه کم عقل از همه بدتر مرگان یک آدم در این داستان ندیدم حتی یک آدم. نه در شخصیتهای مرد نه زن. بخصوص مرد چه بد خودت را لو میدهی دولت آبادی ناامیدانه امیدوارم در این اواخر داستان اتفاقی رخ دهد تا از قضاوتم پشیمان شوم و از نظرم برگردم. کاش اینطور باشد چون از این حس بد و خشمی که دارم خلاص میشم به احتمال کم شاید به امید خدا ویرایشش کنم.. برم ادامه را بخوانم پی نوشت: یکی از دوستان در وصف اینکه کتاب در نقد انقلاب سفید و صنعتی شدن و از هم پاشیدن روستاست نوحه سرداده.. بابا این روستا با این آدمها از هم پاشیدنش یا از هم پاشاندنش لطفی در حق بشریت بوده. هر کسی با هر کاری خواسته این روستا را از هم بپاشاند دمش گرم. آدم‌ترینش اَبرو بود که با ها کردن هم بخاریازش بلند نمیشود.

اگر تا به حال کتابی از آقای دولت آبادی نخوانده اید ؛ کتاب جای خالی سلوچ گزینه ی مناسبی برای آغاز چشیدن هنر ناب این نویسنده است. رمان های آقای دولت آبادی تلخ است ؛ حداقل آن ها که من خوانده ام از کلیدر تا جای خالی سلوچ و روزگار سپری شده مردم سالخورده تا جدید ترین کتابشان به نام اسب ها اسب ها از کنار یکدیگر اما اگر نظر من را قابل شنیدن بدانید ، کم تر نویسنده ای چنین قدرت خارق العاده ای از صحنه پردازی و توصیف احساسات جاری در شخصیت های داستان را داراست. بهتر است برای شروع تا زمانی که ارتباط عمیقی با نوشته های آقای نویسنده پیدا نکرده اید سراغ داستان هایی چون بیرون در یا اسب اسب ها از کنار یکدیگر نروید. ولی کتاب هایی مانند دیدار بلوچ یا نمایشنامه تنگنا روان تر است. در پایان باید گفت خوشحالم قبل از آنکه از دنیا بروم رمان بلند کلیدر را خوانده ام و به احتمال قریب به یقین تا آخر عمر دیگر رمانی به کیفیت و کمیت آن به دستم نمی رسد.

همه داستان یک طرف، به شوی دادن هاجردختربچه معصوم آن هم به علی گناو که همسر اولش را کتک زده و معلولش کرده یک طرف. عجب قلمی داری استاد! کاش یک روز دولت آبادی را می‌دیدم و می‌گفتم که قلمت محصول کدام خنیا و جادو بود آنجا که نوشت: &#۳۴;کمرت بشکند مرگان...&#۳۴; که من سه روزتمام روی همین یک جمله ماندم. مانند حشره‌ای بودم که ضربه‌ای برجا خشکش کرده اما تمامش نکرده. دهانم باز و ذهنم مبهوت... می‌خواستم باز داستان را ادامه دهم و باز &#۳۴;کمرت بشکند مرگان ...&#۳۴; همانجا میخکوبم می‌کرد. وه که چه کردی استاد با من... که روزها غلغله‌ای در ذهنم انداخته بودی از لحظه پردرد هاجر وقتی علی گناو دستهایش را بسته بود. و چه بر مرگان گذشت که بر زبانش آمد &#۳۴;کمرت بشکند مرگان...&#۳۴; چقدر بیخوابی کشیدم و اشک ریختم به حال مرگان... مرگان و هاجر.... &#۳۴;قلمت نشکند استاد...&#۳۴;

چقدر زیبا و هنرمندانه و عمیق، دولت آبادی در پس اتفاقات روزمره اما نفسگیر یک روستا طبیعت انسان را به تصویر کشیده است! اینکه آدم خوب و آدم بد به صورت صفر و یک نداریم! هر انسانی بنا به موقعیت، طبیعت خود را زندگی می کند. و طبیعت انسان عاری از خطا نیست. وابستگی، وفاداری، حرص و طمع، کرختی و پویایی، بیم و امید همه بخشی از زندگی هستند. آنجا که پسر به روی مادر خود شاخ و شانه می کشد، مادر خیالش راحت می شود که این بچه ام از آب و گل درآمده است. آنجا که یاد رنگین ترین گلی که بهش هدیه داده شده، حتی به ستم، برایش شیرین است. اما بنظرم، اصل مطلب داستان "رفتن" است. سلوچ و کوچ، عزیمت، آنچه که جای خالی آن در تمام داستان هست تا زمانی که مرگان درمی یابد باید رفت: "مرگان کمر راست کرد و برخاست... بار گذشته سنگین بود، چشم انداز آینده هم اما کششی داشت. مگر می شود در یک نقطه ماند؟ ... در زندگانی را که گل نگرفته اند" و این جای خالی سلوچ بود که "خود"ِ مرگان و بچه ها را هر چند به غایت سخت، اما شکوفا کرد.

من حداقل توی عمرم ۶۰۰ جلد کتاب خوندم و بدون اغراق میگم این بهترین و عمیق ترین کتابی بوده که تو تمام عمرم خوندم از دستش ندید ممنون فیدیبو که آوردی این کتاب شاهکار رو

اگر کلیدر رو خونده باشین با سبک داستان نویسی آقای دولت آبادی آشنا باشین میدونین که این کتاب هم با دقت تمام جزییات یک حادثه رو براتون نوشته از لفظهای عامیانه مردم کویر در اون استفاده شده (برای من که همشهری ایشون هستم خیلی معانی کلمات سخت نبود) و اینکه از دنیای درون آدمها بسیار خوب حرف میزنه اگر من جمله آدمهایی هستید که از داستان خوندن لذت میبرید این کتاب ایشون پر از حوادث جالب با تمام جزییات هست ولی چیزی که باعث ناراحتی من از کلیات رمان شد این بود که در مقایسه با کلیدر که دارای هدف و برنامه بود و می شد از اون نتایجی به دست آورد و به هرحال داستان یک قهرمانی خاص داشت و خیلی آدم به دنبالش بود که نهایتا چی میشه ولی این کتاب صرفا داستان بود به اون شکل قهرمان نتایج و البته هیچ نتیجه ی خاصی هم نداشت. صرفا روایت یکسری حوادث بود در مدتی که شوهر از خونه رفته. کشش این کتاب فقط در زیبا بیان شدن داستان هست

برام جالبه که تمام داستان در مورد رنج تاریخی زنان و دختران ماست و کل داستان بازگوی همین هست، اما اسم کتاب جای خالی سلوچ نامگذاری شده و هیچ اسمی از مرگان زن شخصیت اول داستان نیست! و در ظاهر بازهم نام یک مرد توسط کتاب بزرگ شده ! تضاد عجیب و قابل تاملی داره و خیلی دوست دارم دلیل این نامگذاری بدونم! میتونست به نام مرگان نامگذاری کنه کنابرو! هر جهت رمان پر از واقعیت‌های زندگی گذشتگان ماست که به بیان داستان بازگو شده و به نظرم هیچ یک از وجه‌های شخصیت‌ها دروغ نیست! حداقل قسمتهایی از این مدل زندگی‌هارو دیدیم و میدونیم که بودن همچین زندگی‌ها و فرهنگ‌هایی! داستان این کتاب واقعا تراژدی به تمام معناست! تراژدی تاریخی که هنوز هم در اون داریم زندگی می‌کنیم! کتاب دوست داشتنی اما تلخی بود.

همین الان کتابو تموم کردم. یک نفس خوندم کتاب رو. از بس گیرا بود. وای که از قلم محمود دولت آبادی هرچی بگم کم گفتم. تمام مدتی که کتاب رو میخوندم، دل تو دلم نبود. با این کتاب زندگی کردم. موقعیت ها و شخصیت ها طوری توصیف شدن که با پوست و گوشت و استخونت میتونستی حسشون کنی و همذات پنداری کنی. من با این کتاب اشک ریختم، بغض کردم و حتی حس وحشت رو تجربه کردم. وقایعی که توصیف شده، بر اساس واقعیته و متاسفانه یه زمانی، زندگی مردم ایران، به خصوص در روستا، به شدت تاریک بوده. نکته دیگه اینه که، گاهی ما تصمیماتی میگیریم و فکرنمیکنیم که ممکنه چه عواقبی برای اطرافیانمون داشته باشه. رفتن سلوچ، خواه و ناخواه، باعث و بانی بدبختی تمام اعضای خانوادش شد. در نهایت، بی نهایت خوشحالم که قبل از مرگم این کتاب رو خوندم.

از نظر محتوا که قلم آقای دولت‌آبادی نیازی به تعریف نداره. این داستان درباره اثرات ویرانگر انقلاب سفید بر زندگی مردم روستاییه. توصیفات زیبا (بخصوص جاهایی که بجای جمله، عبارت میاره)، شخصیت‌پردازی قوی (البته فقط برای‌چند شخصیت اصلی)، داستان نسبتا پرکشش. همه اینا باعث میشه کتتب ارزش خوندن داشته باشه. ولی ضعفی که این نسخه داره اینه که (برخلاف یه نسخه قدیمی که دیده بودم) پاورقی نداره. نه اینکه چیزی از کلیت داستان کم شه، ولی بعضی کلمات و اصطلاحات محلی و نامأنوس از دست می‌ره، که حیفه واقعا.