کتاب سیر علوم بلاغی در ادب فارسی نشر انتشارات فردوس

می­توان تصوّر کرد که نقد ادبی همزاد خود ادب باشد. چرا که بی­گمان از روزی که نخستین موالید و آفریده­های ذوق و قریحه­ی کلامی بشر قدم به عرصه­ی وجود نهاده، مقایسه و مقابله­ی آثار ادبی و قضاوت درباره­ی نیک و بد آن نیز در جریان بوده است. بی­گمان نقد و قضاوت آثار ادبی در روزگاران آغازین به همان سادگی خود آثار ادبی بوده و معیار و میزانی جز اظهار خوشایندی یا ناخرسندی مخاطبان آن-آن هم به ساده­ترین وجه- نداشته است امّا به مرور ایّام که زاده­ی طبع و قریحه­ی شاعران و نویسندگان روی در تکامل نهاده و پیچیدگی یافته است، ادب­دوستان و مخاطبان آثار ادبی نیز برای اظهار و بیان درک و دریافت و کیفیّت تأثّر خود از این آثار به تأمّل و تدقیق پرداخته­ و به تدریج معیارها و میزانهایی به میان آورده­اند و به این ترتیب ارزیابی و برسنجیدن آثار ادبی کم کم صورت یک فنّ و صناعت مستقل به خود گرفته است. ارزیابی و نقد آثار ادبی از دیدگاههای بسیار متفاوتی می­تواند مطرح باشد. شاید نقد اخلاقی، یعنی بیان این نکته که اثر ادبی چه فایده­ای برای تربیت معنوی انسان و تهذیب و تزکیه­ی اخلاقی او دارد یا ندارد، نخستین جنبه­ی داوری در باره­ی آثار ادبی بوده باشد؛ همچنانکه نقد ادبی در نزد نخستین فیلسوفان یونان باستان؛ یعنی سقراط و افلاطون چنین بوده است. بی­تردید نقد بلاغی که امروزه منتقدان ادبی بیشتر تحت عنوان «نقد فنّی» از آن یاد می­کنند، بعد از نقد اخلاقی از نخستین جنبه­های نقد آثار ادبی بوده است. از زمانی که آثار ادبی از لحاظ پختگی و پیراستگی و انسجام و استحکام و سنجیدگی لفظ و معنی مطمح نظر و مورد بحث واقع شده است، نقد فنّی قدم به عرصه­ی وجود نهاده است؛ چنانکه در یونان باستان فلیسوف بزرگ عالم، ارسطو، در دوره­ی بعد از سقراط و افلاطون به این جنبه­ی نقد ادبی توجّه شایانی نشان داده و قواعد و ضوابط معیّنی برای آن به دست داده که تا امروز هم اهمیّت و اعتبار خود را حفظ کرده است.