کتاب سفرنامۀ ناصرخسرو محمدرضا توکلی صابری نشر انتشارات علمی و فرهنگی

قدیمی‎ترین مطلبی که در مورد ناصرخسرو نوشته شده در حدود ۲۶ سال پس از درگذشت او در کتاب بیان‌الادیان اثر ابوالمعالی محمدبن عبیدالله آمده که از معاصران و مخالفان ناصرخسرو بوده است. سپس در حدود ۲۰۰ سال پس از مرگ ناصرخسرو قاضی بیضاوی در کتاب نظام‌التواریخ خود شرحی از زندگی ناصرخسرو آورده است. پس از آن، تا زمان معاصر، در هر قرنی در کتاب‎های تاریخی و جغرافیایی و تذکرۀ شعرا شرحی از زندگی او آمده است. آنچه در این کتاب‎ها آمده مخلوطی است از افسانه‎های عامیانه، اغراق‎گویی و مطالب غیرواقعی و شایعات که بیشتر حاصل شنیده‎های نویسندگان آن بوده است؛ مانند این‌که او در یمگان پادشاه بوده، کاخ‎ها و باغ‎های زیبا و حمامی‌ ساخته که از عجایب جهان به شمار می‎رود و یا با جن‎ها ارتباط داشته است. بعضی از این نویسندگان حتی آثار ناصرخسرو را نخوانده بودند. دلیل آن هم محدود بودن نسخه‎های آثارش، زندگی مخفیانه و پنهانی، سرسختی‎اش در مبارزۀ بی‎امان سیاسی و ترویج عقیدۀ مذهبی‎اش بوده است. علاوه بر آن، به علت این‌که چند دهۀ آخر عمرش را در منطقه‌ای دورافتاده زندگی می‎کرده است، تماس با او مشکل بود، هرگونه انتساب به او و داشتن آثارش نیز خطرناک بود و شناخت واقعی او ممکن نبود. اسماعیلیان عقیدۀ خود را به علت ترس از تعقیب و کشتار پنهان نگه می‎داشتند. تنها رابطان او با اسماعیلیان داعیانی بودند که به اطراف می‎فرستاد. او در زمان خودش شهرت داشت، ولی شهرتی که با واقعیات نسبتی نداشت...