کتاب وکالت در بانکداری بدون ربا، کاربردها و چالش ها نشر پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

این مجموعه از ۵ فصل تشکیل شده است: فصل ۱ به بیان کلیات عقد وکالت می‌پردازد. ازآنجاکه شناخت نقش و جایگاه عقد وکالت در بانکداری بدون ربا ‐ در وهلهٔ نخست ‐ مستلزم شناخت ماهیت و ابعاد مختلف این عقد است، این فصل بدون آنکه به مباحث پولی و بانکی وارد شود، صرفاً به معرفی کلیات عقد وکالت می‌پردازد. در ادامهٔ این فصل، تعریفی از عقد وکالت، ارکان، اقسام، و همچنین جواز و احکام آن ارائه می‌گردد. سپس با تدبری در حقوق مدنی ایران، نقش وکالت در قانون مدنی بیان و در ادامه برخی ابعاد وکالت از نگاه حقوق مدنی به‌نحو مفصل‌تری تشریح می‌شود. فصل ۲ به تبیین نظام بانکداری بدون ربای ایران و رابطهٔ عقد وکالت با آن اختصاص دارد. در این فصل، نخست به‌اختصار به تعریف بانکداری و کارکردهای آن و تعریفی از بانکداری اسلامی اشاره می‌شود. در ادامه، بانکداری بدون ربا در ایران و تفاوت‌های آن با بانکداری اسلامی مورد بحث قرار خواهد گرفت. اشاره به مفاد و ساختار قانون عملیات بانکی بدون ربا که در سال ۱۳۶۲ به تصویب رسیده است، بخش‌های دیگر این فصل را تشکیل می‌دهد. در پایان با توجه به رسالت این نوشتار، جایگاه وکالت در بانکداری بدون ربای ایران تشریح می‌شود. فصل ۳ به نقش عقد وکالت در تجهیز منابع بانکی در بانکداری بدون ربای ایران می‌پردازد. این فصل ابتدا به بررسی انواع سپرده‌ها در تجهیز منابع بانکی، که قانون عملیات بانکی بدون ربا معرفی کرده است، می‌پردازد و نسبت آن با عقد وکالت تشریح می‌شود. در بخش سپرده‌های قرض‌الحسنه پس از معرفی سپرده‌های پس‌انداز و جاری، چالش‌‌های این سپرده‌ها مطرح و سپس طرح استفاده از «وکالت برای قرض‌الحسنه» بررسی می‌شود. سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بخش دیگری از سازوکار تجهیز سپردهٔ بانکی در مادهٔ ۳ قانون عملیات بانکی بدون رباست. در این فصل، ضمن معرفی جایگاه وکالت در این نوع از سپرده‌ها، چالش‌های این کاربرد بررسی خواهد شد. در ادامه، سایر عقود قابل‌جایگزین با عقد وکالت در بخش تجهیز منابع مانند ودیعه، عاریه، قرض، مضاربه، و عقود نامعین تبیین و بررسی می‌شود. بخش پایانی این فصل به نقش وکالت در اوراق بهادار اسلامی (صکوک) به‌عنوان ابزاری برای تجهیز منابع بانکی اشاره دارد و این نقش را از زوایای مختلف تحلیل و بررسی می‌کند. فصل ۴ به نقش عقد وکالت در تخصیص منابع بانکی در بانکداری بدون ربای ایران می‌پردازد. در این فصل، ابتدا نقش عقد وکالت در تخصیص منابع بانکی در تسهیلاتی همچون تسهیلات فروش اقساطی، تسهیلات سلف، تسهیلات اجاره به شرط تملیک، تسهیلات جعاله، تسهیلات استصناع، تسهیلات مزارعه و مساقات، تسهیلات مشارکتی و اعتبار در حساب جاری تشریح می‌شود. سپس، چالش‌های این نوع کاربرد عقد وکالت در تخصیص منابع بانکی تحلیل و بررسی و به فراخور بحث، راهکارهایی جهت تخفیف چالش‌ها بیان خواهد شد. فصل ۵، به‌عنوان فصل پایانی این نوشتار، به نقش عقد وکالت در ارائهٔ خدمات بانکی در بانکداری بدون ربای ایران خواهد پرداخت. نقش‌آفرینی و چالش‌های به‌کارگیری عقد وکالت در انواع خدمات بانکی همچون عاملیت فروش اوراق بهادار، عاملیت فروش ارز و سکه، حوالهٔ بانکی، اعتبارات اسنادی، وصول اسناد و بروات، دریافت و پرداخت قبوض و وکالت در انجام امور درخواستی مشتریان ازجملهٔ مباحثی است که در این فصل بدان پرداخته می‌شود.