کتاب نفوس مرده میخائیل بولگاکف نشر قطره

نویسنده در «نفوس مرده»، کارمندی به نام چیچیکوف را به تصویر می‌کشد که برای دست‌یابی به ثروت، بر حسب تصادف در معامله‌ای غیر‌قانونی قدم می‌گذارد و در این راه دست به هر کاری می‌زند. در حقیقت گوگول تمامی این حوادث را با استادیِ ستایش‌انگیزی بر زمینه‌ی پرده‌ی نقاشی رنگارنگی از شهرستان‌ها و روستاهای روسیه برجسته می‌کند و جز قهرمان اصلی، چهره‌های گوناگونی را به تصویر می‌کشد که همگی قهرمانانی فراموش‌نشدنی‌اند. او از سوی دیگر هرگز جنبه‌ی شاعرانه و تغزلی را از نظر دور نداشته و این شیوه به اثرش رنگ شعری می‌بخشد. «نفوس مرده» با وجود مسخره‌آمیز بودنِ مضمون، دلپذیری موضوع و دل‌نشینی مکالمه‌ها، پس از انتشار به شکل تصویری شوم و صادقانه از حقایق و اوضاع روسیه تلقی شد و بار دیگر گوگول قاضی بی‌رحم و باریک‌بینی معرفی شد که جز معایب و نواقص چیز دیگری را نشان نداده است و این خود نقض غرض بود، زیرا قصد گوگول نشان دادن یک روسی تمام‌عیار بود، چه در نمایش خصایل اخلاقی و غنای روحی و چه در به تصویر کشیدن معایب، که همه‌ی این‌ها با در نظر گرفتن جنبه‌ها‌ی مسخره‌آمیز و خنده‌آور ساخته شده است. اما در شخصیت گوگول میان جنبه‌ی انسانی و هنری رابطه‌ای وجود نداشت. جنبه‌ی انسانی او می‌خواست کشورش را به افتخار برساند و جنبه‌ی هنرمندی‌اش آثاری خلق می‌کرد که جنبه‌ی انسانی او را تباه می‌کرد. سوء‌تفاهم غم‌انگیز و قضاوت بی‌رحمانه‌ی مردم از داستان «نفوس مرده» نویسنده را به تزلزل شدید روحی دچار کرد، چنان‌که مدت‌ها میان اقامت در صومعه و سفر به اورشلیم تردید داشت. سپس ناگهان از پترزبورگ گریخت و به رم رفت و در رم به نوشتن دنباله‌ی داستان پرداخت تا شاید بتواند اثری درخشان پدید آورد و به گمان خود با خلق قهرمانی مثبت و با ‌تقوی اشتباه قسمت اول را جبران کند و در‌واقع «نفوس مرده» را به «نفوس زنده» مبدل کند و محاسن و فضایل ملت روس را در آن به تصویر کشد. هر چند که در این کار نیز به‌نوعی دیگر با شکست روبه‌رو شد و تصویری از آن‌چه که خود خواهان آن بود ارائه نداد، اما گوگول را می‌توان از بزرگ‌ترین نویسندگان روسی دانست که چه از نظر قدرت تخیل و چه از نظر سبک نگارش هیچ نویسنده‌ی روسی نتوانسته است چون او تا این حد به غنای زبان دست یابد. گوگول طبعی ناسازگار و حساسیتی بیمارگونه و روحی انزوا‌طلب داشت، اما همین بیمار روحی از قدرت خلاقانه‌ی شگرف و بصیرت فراوان و چشم تیزبین و نقادانه برخوردار بود. او را به‌حق می‌توان از نویسندگان دوره‌ی رومانتیسم و رئالیسم به شمار آورد و نفوذش در ادبیات روس چنان است که همواره از او به‌عنوان یکی از نویسندگان شاخص ادبیات روس می‌توان نام برد.