کتاب بانکداری اسلامی (2 ) نشر پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

در اقتصادهای پولی و اعتباری جدید که درحال‌حاضر در بیشتر کشورهای جهان وجود دارد، مسئلهٔ نقش بانک مرکزی در مدیریت و هدایت بازار پول اهمیت بسیار زیادی دارد. این مسئله عمدتاً به مقولهٔ خلق پول پرقدرت توسط بانک مرکزی یا شبکهٔ بانکی مرتبط می‌شود. در واقع، در اقتصادهای جدید دو نوع خلق پول اتفاق می‌افتد که عبارت‌اند از خلق پول بیرونی توسط بانک مرکزی و خلق پول درونی توسط شبکهٔ بانکی. درحالی‌که خلق پول پرقدرت بیرونی توسط بانک مرکزی به قدرت انحصاری این بانک (در مقام نمایندهٔ حاکمیت) در خلق پول جدید از هیچ مرتبط است، خلق پول درونی شبکهٔ بانکی به مسئلهٔ «بانکداری مبتنی بر ذخیرهٔ جزئی» ارتباط می‌یابد. منظور از ذخیرهٔ جزئی آن است که بر اساس قانون، هریک از بانک‌ها موظف‌اند بخشی از سپرده‌های دریافتی خود از سپرده‌گذاران را کنار بگذارند و با باقی‌ماندهٔ آن به اعطای تسهیلات به مشتریان اقدام کنند. براین‌اساس، در نظام ذخیرهٔ جزئی صرفاً بخش کوچکی از سپرده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بانک به‌صورت نقد در خود بانک یا نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود و بقیهٔ آن برای اعطای تسهیلات مورداستفاده قرار می‌گیرد. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود آن است، رویکرد اسلام در مواجهه با این پدیده‌های نوین چیست؟ چگونه می‌توان از ظرفیت‌های فقه اسلامی برای پاسخ‌گویی به نیازهای جدید بانک مرکزی و سیاست‌گذاران پولی و ارزی در کشور استفاده کرد؟ آیا می‌توان ابزارهایی اسلامی طراحی کرد که علاوه‌بر مشروعیت فقهی، درعمل کارآمدی مناسب و امکان عملیاتی‌سازی توسط بانک مرکزی کشور داشته باشند؟ تحقیق حاضر از معدود پژوهش‌هایی است که در حوزهٔ جدید و درعین‌حال پیچیدهٔ بانکداری مرکزی اسلامی تدوین شده است. نویسندگان تلاش وافری کرده‌اند از یک‌طرف، مبانی نظری و علمی فعالیت‌های بانک مرکزی را از نگاه اسلامی تحلیل کنند و از سوی دیگر، با اتخاذ رویکردی کاربردی به نقد ابزارهای فعلی از منظر فقه اسلامی و طراحی برخی ابزارهای جدید در این حوزه بپردازند. این تحقیق اولین اثر منسجم و اختصاصی در حوزهٔ بانکداری مرکزی اسلامی به زبان فارسی است که می‌تواند فتح بابی برای پژوهش‌های آتی در این حوزه باشد.