کتاب یحیی دولت‌آبادی
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایرهالمعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایرهالمعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایرهالمعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایرهالمعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایرهالمعارف اسلامی

یحیی دولت آبادی از روحانیان، نویسندگان، روشنفکران و فعالان سیاسی و فرهنگی عصر مشروطه و دوره ی پهلوی اوّل است. بیشتر ما از طریق کتاب پُربرگ «حیات یحیی» ـ که شرح حال خودنوشت اوست ـ با او و اندیشه های وی آشناییم. یحیی دولت آبادی زندگی پر فراز و نشیبی داشته است. او در عین ارتباط با کسانی چون سید جمال الدین اسدآبادی، میرزا آقاخان کرمانی و سیدحسن تقی زاده و داشتن جلسات سرّی با آزادی خواهان و با وجود آنکه درپی تاسیس عدالت خانه در ایران بود ولی از مداخله ی مستقیم در امور سیاسی دوری می کرده است. او در فراز و نشیب های زندگی اش به بابیگری متهم شده، در دوران استبداد صغیر از ایران تبعید شده، مردم کرمان او را به نمایندگی مجلس انتخاب کردند ولی برخی مانع راه یافتن او به مجلس شدند، سفرهای متعدد به مصر و حجاز و اروپا داشته و در اروپا با ادوارد براون آشنا شده، از مخالفان قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس بوده، از افراد موثر در کشف حجاب بوده و خود نیز پس از ابلاغ قانون یکسان شدن لباس ایرانیان در ۱۳۰۷ش، لباس روحانیت را کنار گذاشته است. این مقاله در شرح زندگی پر فراز و فرود یحیی دولت آبادی و بیان ماجراهای فوق و نیز ماجراهای دیگری بر اساس منابع معتبر تاریخی است.

دبیر نسخه الکترونیک
شهرام صحرائی

نویسنده و از روشنفکران و فعالان سیاسی و فرهنگی عصر مشروطه و دوره پهلوی اول، فرزند میرزاهادی دولت آبادی. او در ۱۲۷۹ در دولت آباد اصفهان متولد شد و تحصیلات ابتدایی را در دولت آباد و اصفهان گذراند و در ۱۲۹۰ در پی عزیمت پدرش به عراق برای تکمیل علوم دینی، به همراه خانواده اش به عراق رفت. وی در نجف تحصیلات خود را ادامه داد و در ۱۲۹۴ با خانواده اش به ایران بازگشت.(۱) دولت آبادی در اصفهان، تهران و عراق نزد استادانی چون میرزای شیرازی، میرزا حبیب اللّه رشتی، آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، میرزا ابوالحسن جلوه* و میرزا محمدحسن آشتیانی تحصیلات خود را تکمیل کرد.(۲) او پس از آن، به فعالیتهای فرهنگی پرداخت و یکی از حامیان و موسسان مدارس به سبک جدید بود. او مدرسه سادات را در محله سرچشمه تهران در ۱۳۱۶ با هدف آموزش رایگان اطفال بی بضاعت سادات تاسیس کرد(۳) و در تشکیل و اداره دو مدرسه ادب و کمالیه مشارکت فعال داشت. هر چند در اداره این مدارس با مشکلات بسیاری مواجه بود، اما در حفظ آنها از هیچ کوششی فروگذاری نکرد.(۴)
دولت آبادی در انجمنهای معارف و مجامع علمی و ادبی زمان خود حضوری فعال داشت. او از بنیان گذاران و اعضای فعال نخستین انجمن معارف و انجمن علمی بود که انجمن اخیر بعدها به همت ذکاءالسلطنه (موسی شیبانی) در ۱۳۳۲ تشکیل شد.(۵) او در عرصه مطبوعات نیز فعالیت می کرد و در تنظیم و تدوین مقاله های روزنامه بامداد، که انجمن اتحادیه اصناف منتشر می کرد، همکاری داشت.(۶)