کتاب جلال ذوالفنون
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلامی

موسیقی دان ایرانی و نوازنده سه تار. او در ۲۰ اسفند ۱۳۱۶ در آباده فارس زاده شد. جدّش اسماعیل، معروف به سیدمیرزا، روحانی و واعظ و پدرش، حبیب اللّه، نوازنده و سازنده تار و برادر بزرگش، محمود، نوازنده ویولن و مدرّس هنرستان موسیقی ملی بود.(۱) ذوالفنون از هفت سالگی ساکن تهران شد و نواختن سه تار را از پدر و برادرش آموخت. در ۱۳۳۱ش، او به راهنمایی برادرش در هنرستان موسیقی ملی با مدیریت روح اللّه خالقی ثبت نام کرد و نزد نصراللّه زرین پنجه، مهدی مفتاح، موسی معروفی، و محمود ذوالفنون نواختن تار و سه تار و ویولن را فراگرفت. در ۱۳۳۴ش، خالقی او را برای نت نویسی آهنگهای ارکستر بزرگ برنامه گلهای جاویدان برگزید. در ۱۳۳۵ش، او به همراه برادرش کانون موسیقی ذوالفنون را دایر کرد و با همکاری اسداللّه ملک و ایرج مستوفی گروه موسیقی چنگ را تشکیل داد. در ۱۳۳۷ش، ذوالفنون نوازنده سه تار ارکستر سازهای ملی به سرپرستی مهدی مفتاح شد و در ۱۳۳۸ش، دوره هشت ساله هنرستان موسیقی را به پایان رساند. پس از آن، او در مقام مدرّس موسیقی به استخدام وزارت فرهنگ وهنر درآمد و در ۱۳۵۸ش، از این سازمان بازنشسته شد.(۲) از ۱۳۴۶ش، ذوالفنون دوره کارشناسی موسیقی را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیرنظر نورعلی برومند و داریوش صفوت آغاز کرد و ساز اصلی خود را سه تار برگزید. در ۱۳۵۰ش، او پایان نامه اش را با موضوع «تجزیه وتحلیل موسیقی ایران براساس آثار درویش خان» با راهنمایی هرمز فرهت تدوین کرد.(۳) در ۱۳۵۰ش، ذوالفنون دوره یادگیری خود را در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی پی گرفت و در آنجا علاوه بر تعالیم برومند و صفوت، از عبداللّه دوامی، سعید هرمزی، و یوسف فروتن نیز درس گرفت. در ۱۳۵۲ش، ذوالفنون به دعوت موریس بژار (۱۹۲۷ـ۲۰۰۷) برای اجرای موسیقی به بلژیک رفت؛ همچنین در ۱۳۵۵ش برای معرفی موسیقی ایران به ژاپن سفر کرد.(۴)
در نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ذوالفنون به همراه برخی از شاگردانش ازجمله رضا قاسمی گروه سه تارنوازان را تشکیل داد. نخستین برنامه رسمی این گروه باعنوان گل صدبرگ با آواز شهرام ناظری در ۱۳۶۰ش در قالب آلبوم موسیقی عرضه شد. مجموعه های آتشی در نیستان (۱۳۶۷ش)، باصدای شهرام ناظری، و شیدایی (۱۳۶۹ش)، با صدای صدیق تعریف، از دیگر آثار منتشرشده گروه سه تارنوازان به سرپرستی ذوالفنون بود. ذوالفنون در دهه ۱۳۶۰ش چهار جلد کتاب ویژه آموزش سه تار تدوین و منتشر کرد؛ تا پیش از آن کتابی مستقل برای آموزش سه تار وجود نداشت و این ساز را با استفاده از کتابهای آموزشی تار و سه تار هنرستان موسیقی،تالیف روح اللّه خالقی، آموزش می دادند.(۵)