کتاب دُلفین (صورت فلکی)
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلامی

این صورت در نیمکره شمالی آسمان واقع و از چند ستاره کم نور، مجتمع در پس (مشرق) نَسرطایر (نورانی ترین ستاره صورت فلکی عقاب) شکل گرفته است.(۱) احتمالاً در آغاز دلفین ستاره های دیگری را نیز شامل می شد که اِبَرخُس (منجم و ریاضی دان یونانی قرن دوم پیش از میلاد) از آنها صورت فلکی قطعه الفَرَس (میان دلفین و فرس اعظم) را تصویر کرد.(۲) در متون نجوم دوره اسلامی، ضمن وصف ستارگان این صورت فلکی، به دریایی بودن جانور مشبَّهٌ به اشاره و چون خیک وصف شده است. گاهی منجمان، علاوه بر ویژگیهای نجومی این صورت، ویژگیهای ظاهری و رفتاری دلفین را از حیث جانورشناسی ذکر کرده اند،(۳) شاید به این دلیل که مردم عادی این جانور دریایی را از نزدیک ندیده بودند.
احتمالاً افسانه های یونانی و هندی درباره جانور دلفین(۴) به نوعی با صورت فلکی دلفین پیوند داشته است.(۵) در اسطوره ای به نقل از مانیلیوس (اخترشناس قرن اول میلادی) دلفین به سبب قبول همسری نپتونوس (خدای آب و دریاها در روم باستان) و خدمت به وی در آسمان جای گرفت.