کتاب دهلران
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلامی

شهرستانی به مرکزیت شهر دهلران در استان ایلام است. این شهر در ۱۳۲ کیلومتری جنوب غربی ایلام و بر سر راه مهران به دزفول و سوسنگرد واقع و از مغرب به کشور عراق محدود است.(۱)
از هزاره های پیش از میلاد، منطقه دهلران به سبب دشتهای حاصلخیز و آب وهوای ییلاقی سکونتگاه بوده است. براساس کاوشهای باستان شناختی، سابقه نخستین سکونتگاههای منطقه به پیش از هزاره هشتم پیش از میلاد می رسد.(۲) چهارده اثر باستانی شهرستان جزو میراث فرهنگی ثبت شده است که قدمت باستانی ترین آنها، تپه های علی کش و موسیان، به ترتیب به هزاره هشتم قبل از میلاد و اواخر دوره نوسنگی بازمی گردد.(۳) با وجود این نخستین بار در اوایل قرن هفتم، از موضعی در منطقه پشتکوه به نام دلور نام برده شده است که مینورسکی احتمال می دهد همان دهلران امروزی باشد.(۴) اما نخستین آگاهی موثق درباره دهلران از دوره قاجار (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴ (۱۳۰۴ش)) فراتر نمی رود. نام و محل دهلران اولین بار در نقشه ضمیمه یادداشتهای سفر راولینسون در ۱۲۵۲ به آن حدود، ذکرشده که در >مجله انجمن سلطنتی جغرافیایی لندن < در ۱۲۵۵ منتشر شده است.(۵) در دوره قاجار، منطقه دهلران از توابع حسین آباد پشتکوه (بعدها ایلام) بود(۶) و لایارد در۱۲۶۲، دهلران را در شمار روستاهای والی پشتکوه آورده است.(۷) در این دوره، منازعات مرزی بین دولت ایران و عثمانی و ییلاق و قشلاق عربهای مناطق مرزی، موجب اهمیت نظامی دهلران گشت که ساخت پادگان و استقرار نیروهایی در ۱۲۸۶ در دهلران را در پی داشت.(۸)
در دوره قاجار، مسئله امنیت و فشارهای اقتصادی عامل اصلی تغییرات جمعیتی در منطقه دهلران بود. بنابه گزارشهای ماموران دولتی در اواخر سده چهاردهم، افزایش مالیات و عواملی چون خشکسالی، هجوم عربهای قلمرو عثمانی، و فقر و بیکاری سبب مهاجرت مستمر مردم پشتکوه به حدود عراق شد.(۹)