کتاب دهریه
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلام

عنوانی که به طور معمول در مورد کسانی که عقاید الحادی و مادّی داشته اند، به کار رفته است.
علاوه بر دهریه که اسمی برای فرقه یا گروه است، «دهری» و جمع آن، «دهریون»، نیز از واژه دهر مشتق شده اند.(۱) به نظر می رسد که مفهوم واژه دهر در سیاق آیه ۲۴ سوره جاثیه («وَ قالوا ما هِیَ الّا حیاتُنا الدّنیا نَموتُ و نَحیا و مایهلِکنا الّاالدّهر...») نقش مهمی در نام گذاری صاحبان اندیشه هایی که در تاریخ اسلام به دهریه یا دهریون مشهور شده اند، داشته است. اصطلاح دهریه در معنایی وسیع بر مصداقهای مختلفی از منکران اصول دین اطلاق شده است، چنان که برخی آن را به طور خاص در موضوع انکار نبوت نیز به کار برده اند.(۲)
عنوان دهریه، در معنای نخستین، بر ملحدان و کسانی که وجودِ آفریننده عالَم را منکرند، دلالت می کرده، اما به تدریج در بحثهای کلامی و در رویارویی با جهان شناسی فلسفیِ اصالتاً یونانی دلالت وسیع تری یافته و در مورد عموم قائلان به قِدَم دهر و ازلیت جهان به کار رفته است. دهری در این وجوه معنایی با واژه زندیق قابل مقایسه است که در کاربرد ثانوی، هم بر قائلان به قِدَم عالَم اطلاق می شده،(۳) و هم به ویژه در زبان جدلی به معنای عام کافر و ملحد دلالت می کرده است.(۴)