کتاب عربستان سعودی

مقدمه: سرزمین تحول و سنت

در سال ۱۹۳۲، هنگامی که تشکیل کشور پادشاهی عربستان سعودی اعلام شد، ابن سعود، بنیانگذار و اولین پادشاه آن بر سرزمینی با منابع ناچیز و ملتی فقیر و بی سواد حکومت می کرد. تعداد شهرها اندک بود، و تقریبا هیچ صنعتی وجود نداشت. اگرچه از برکت اماکن مقدس دین اسلام و زائرانی که هر سال برای حج به آن جا می آمدند عوایدی حاصل کشور می شد، این درآمد برای بالا بردن سطح زندگی مردم عربستان سعودی کافی نبود.
اوضاع و احوال کشور در اواخر دهه ۱۹۳۰ کاملاً متحول شد، و آن هنگامی بود که زمین شناسان آمریکایی وجود نفت را زیر فلات های شنی در بخش شرقی کشور کشف کردند. عربستان سعودی در سراسر دنیا بیش ترین ذخایر نفت را دارد. در عرض چند دهه چنان ثروتی از چاه های نفت به عربستان سرازیر شد که این سرزمین فقیر به کشوری تاثیرگذار و باشکوه تبدیل شد. در عرض چند دهه، عربستان سعودی از جامعه ای عمدتا چادرنشین و قبیله ای به کشوری قدرتمند تغییر یافت که سرمایه گذاران و میلیونرها آن را اداره می کنند، کسانی که قادرند بر اقتصاد تمام دنیا تاثیر گذارند.
سیل پول ناشی از کشف نفت روش های باستانی زندگی در عربستان سعودی را متحول ساخت. با پیدا شدن این ثروت، پای اروپایی ها و سایر قدرت ها به منطقه باز شد که روش زندگی، نظام سیاسی و ارزش های فردی را برای همیشه تغییر دادند. جامعه ای چادرنشین تقریبا یک شبه به ملتی شهرنشین تبدیل شد. امروزه سطح زندگی به مراتب بالاتر از آن چیزی است که نیم قرن پیش بود و تغذیه، رفاه، دارایی های مادی و تحصیلات به صورت چشمگیری پیشرفت کرده است. اما این کشور هم دچار گرفتاری های خاص کشورهای در حال رشد است. تغییرات فرهنگی شدید، که هنوز هم در آن جریان دارد، شکاف های عمیقی بین مردم عربستان سعودی ایجاد کرده و تعداد زیاد بیگانگانی که برای کار و زندگی به عربستان سعودی می آیند خاطر بسیاری از شهروندان را آزرده است.

سرزمین لم یزرع عربستان سعودی تا اواخر دهه ۱۹۳۰، هنگامی که زمین شناسان وجود نفت را در آن جا کشف کردند، درگیر مشکلات اقتصادی بود.

علی رغم شورش های بزرگی که در نیم قرن اخیر در عربستان سعودی رخ داده است، یک جنبه زندگی تغییر نکرده، و آن هم ایمان به اسلام است. عربستان سعودی مرکز روحانی جهان اسلام به شمار می رود. این کشور متولی دو مکان مقدس اسلام است که در مکه و مدینه واقع شده اند. اعراب سعودی به قرائتی تعصب آمیز از اسلام وابسته اند و ایمان استوار آن ها واکنش کشور را در برابر ثروت فراوان و نوظهور شکل داده است.

زائران مسلمان در حال قرائت قرآن در شهر مقدس مکه.

امتیاز عربستان سعودی در مناسبات و روابط جهانی دیدگاهی را که اغلب اعراب سعودی نسبت به خودشان دارند تغییر نداده است. مردم امروزی عربستان سعودی میراثی غرورآفرین و عالی دارند. پیشینیان آن ها از تمدن اولیه سامی برخاسته اند و به شدت تحت تاثیر فرهنگ های یونانی، رومی، مصری و ایرانی قرار گرفته اند. فیلیپ هیتیِ مورخ، می نویسد: «شبه جزیره عربستان به عنوان زادگاه احتمالی قوم سامی، کسانی را که بعدها به هلال الخصیب مهاجرت کردند و مردمان بابلی، آشوری، فنیقی و عبری را تشکیل دادند در دامان خود پرورش داده است.»

در شمال بیابانِ نفود، یک منطقه استپ واقع شده که از نظر جغرافیایی بخشی از صحرای سوریه است. این منطقه، که آن را بادیه الشام می نامند، فلات مرتفعی است که وادی های متعددی در آن وجود دارد ــ وادی هایی که اغلب آن ها در شمال شرقی به سمت عراق قرار گرفته اند. پوشش گیاهی این منطقه از علف های فصلی و بوته های خار تشکیل شده است، و گله داران چادرنشین و نیمه چادرنشین از این منطقه به عنوان مرتع شترها، بزها و گوسفندها استفاده می کنند. مهم ترین محل بادیه الشام آبگیر وسیعی است به نام وادی السرحان که زمانی دریایی محصور در خشکی بوده و سطح آن حدود سیصد متر پایین تر از فلاتی است که آن را احاطه کرده است. هزاران سال بعضی از کاروان هایی که بین منطقه مدیترانه و شبه جزیره عربستان در رفت و آمد بودند از وادی السرحان گذر می کردند.

شرق عربستان (شرق بیابان دهناء) را گاهی اوقات به خاطر وجود واحه بزرگ الحسا به همین نام می خوانند. الحسا یکی از حاصلخیزترین واحه های این سرزمین است. در ناحیه شرقی بیابان، فلات صخره ای الصمّان قرار دارد که پهنای آن حدود ۱۲۰ کیلومتر است. صرف نظر از واحه های پراکنده (الحسا و الهفوف مهم ترین آن ها هستند) این منطقه سرزمینی برهوت است که از سطوح فرسایش یافته، دره های عمیق رودهای قدیمی و تپه های جدا از هم تشکیل شده است.
با پیشروی به سوی شرق زمین های بلند ناگهان به زمین های پست و هموار جلگه ساحلی تبدیل می شوند که از شمال تا جنوب در طول خلیج فارس امتداد یافته اند. این منطقه، که متوسط پهنای آن حدود شصت کیلومتر است، عموما شکل یکنواخت دارد و از شن و ماسه پوشیده شده است. در شمال منطقه ماسه زار الدِبدبه و در جنوب بیابان های ماسه ای الجفوره واقع شده است که در نزدیکی ظهران به خلیج فارس می رسد و در انتهای جنوبی به ربع الخالی منتهی می گردد.

سرزمین های پست جلگه ای ساحلی در محلی که به دریا می رسند خط ساحلی نامنظمی را تشکیل می دهند، به طوری که جلگه های ماسه ای و شوره زارهای پست رفته رفته به آب های خلیج فارس منتهی می شوند. چون قسمت اعظم این منطقه مختصری از سطح دریا بالاتر است، سطح زمین پایدار نیست. خلیج فارس در این منطقه عمق کمی دارد، و صخره های آبی معمولاً در حوالی ساحل گسترش یافته اند. در ناحیه راس تنوره که نفت بیش از سایر مناطق دنیا به درون تانکرها پمپاژ می شود، موج شکن ها و اسکله های طویلی وجود دارند که پایه هایشان در اعماق آب ها قرار گرفته است تا بتوانند تانکرهای بسیار بزرگی را که نفت را به بازار جهانی می رسانند در بر بگیرند.

سه بیابان بزرگ، نجد را از سرزمین های شمالی، شرقی و جنوبی جدا می کنند. در شمال، بیابان بزرگ نفود با وسعتی بالغ بر حدود ۵۵۰۰۰ کیلومتر و با ارتفاع متوسط ۹۹۰ متر قرار دارد. ویژگی بیابانِ نفود وجود تپه های شنی باریک است که طولی حدود ۳۵ تا ۶۰ کیلومتر دارند، و گاه ارتفاعشان به ۹۰ متر هم می رسد، و به واسطه وجود دره هایی که وسعتی حدود ۱۵ کیلومتر دارند از هم جدا می شوند. وجود اکسید آهن به ماسه ها رنگ قرمز داده است. در این منطقه چندین واحه وجود دارد و بارش های فصلی سبب رویش سبزه های کم عمر ولی گوشتی می شود که امکان دامداری چادرنشینان را در فصل بهار و زمستان فراهم می سازد.
دهناء به شکل هلال باریکی در ۱۳۰ کیلومتری جنوب نفود واقع شده است. در واقع، نوار باریکی از کوه های شنی است که کاشفان اولیه آن را «رودخانه شنی» وصف کرده اند. در این جا هم مثل بیابان نفود ماسه ها رنگ مایل به قرمز دارند، به خصوص در قسمت شمالی که تپه های شنی باریک و طویل جای گرفته اند. اگرچه دهناء کم تر از نفود آب دارد، در آن جا آب به اندازه کافی برای تامین نیازهای چادرنشینان عرب بَدَوی، که در بهار و زمستان در این منطقه مقیم می شوند، و نیز گوسفندان و شترهای آن ها موجود است.

ربع الخالی: یکی از آخرین مناطق کشف شده زمین

تمام بخش جنوبی عربستان سعودی، منطقه ای که وسعت آن از کل کشور فرانسه بیش تر است، یکی از بزرگ ترین بیابان های ماسه ای دست نخورده دنیاست. ربع الخالی وسعتی حدود ۰۰۰,۵۵۰ کیلومتر مربع و تنوع شگفت انگیزی دارد. در غرب، که سطح بیابان ۶۰۰ متر بالاتر از سطح دریاست، ماسه های نرم و ریز وجود دارند، اما در بخش شرقی، که ارتفاع آن حدود ۱۸۰ متر بالاتر از سطح دریاست، سطح زمین با صفحه های شنی نسبتا مقاوم و شوره زارهای گسترده پوشیده شده است. در بعضی قسمت ها، به خصوص در بخش شرقی، تپه های ماسه ای طویل غلبه دارد، اما در بقیه قسمت ها کوه های شنی با ارتفاع حدود ۲۸۰ متر اَشکال پیچیده ای ایجاد کرده اند.
به دلیل خشکسالی هایی که معمولاً بیش از ده سال طول می کشد، در واقع هیچ گیاه یا حیوانی نمی تواند در این منطقه دوام بیاورد. چادرنشینان بدوی اندکی که در فصل های سرد در آن جا ساکن می شوند ربع الخالی را «الرمله» می نامند که به معنای «ماسه» است. در بخش شرقی ربع الخالی، کوه های ماسه ای بلندتر از ۲۴۰ متر به طول ۴۵ کیلومتر دیده شده است.
تا دهه ۱۹۵۰، یعنی زمانی که شرکت های نفتی عملیات اکتشافی خود را در این منطقه دورافتاده آغاز کردند، ربع الخالی تقریبا ناشناخته بود. از آن به بعد، هیئت های متعددی به منطقه اعزام شده و عملیات نقشه برداری را انجام داده اند، و در سال ۱۹۷۵، الغَوَر، یکی از بزرگ ترین ذخایر نفتی جهان، در آن جا کشف شد.

تصویر ماهواره ای ربع الخالی، منطقه ای که تا سال های دهه ۱۹۵۰ کاملاً ناشناخته بود.

بخش جنوبی دهناء در طول رشته کوه جبل طویق به سمت غرب متمایل می شود. انتهای جنوبی آن به ربع الخالی پایان می یابد که یکی از بیابان های ماسه ای واقعا هراس انگیز جهان است و تا سال های دهه ۱۹۵۰ اطلاعات زیادی در مورد آن وجود نداشت. بخش عمده این منطقه فاقد آب و غیرقابل سکونت است، و تنها گهگاه بعضی قبایل بدوی از آن عبور می کنند.

زیر بیابان های شرقی عربستان سعودی و کف دریای ساحل شرقی بزرگ ترین ذخایر نفت دنیا قرار دارد. این ذخایر عظیم سبب شده است که عربستان سعودی بزرگ ترین تولیدکننده نفت جهان باشد. ایالات متحده به تنهایی روزانه یک تا دو میلیون بشکه نفت خام از عربستان سعودی وارد می کند که بیش از پانزده درصد نفت وارداتی سالانه این کشور را تشکیل می دهد. با توجه به سطح بالای تولید (برابر با ۱۳ درصد تولید نفت کل جهان) و نیاز داخلی ناچیز به نفت، برتری عربستان سعودی در بازارهای بین المللی نفت خام مسلم است. عربستان سعودی با داشتن بیش از ۲۶۰ میلیارد بشکه ذخیره قطعی (۴/ ۱ کل ذخایر جهان) و احتمالاً یک تریلیون بشکه نفتِ بازیافتنی، جایگاه کنونی خود را به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده نفت تا سال های سال حفظ خواهد کرد.

تصویر یک خط لوله در عربستان سعودی، کشوری که حدود سیزده درصد کل تولید نفت جهان را به عهده دارد. نفت از طریق این خط لوله در تانکرها بارگیری می شود.

گاز طبیعی نیز معمولاً همراه با نفت یافت می شود و به این ترتیب شگفت آور نخواهد بود که عربستان سعودی از نظر داشتن ذخایر گاز طبیعی در مقام پنجم باشد. دولت عربستان برای تامین نیازهای صنایع پتروشیمی اش، که در حال گسترش است، و نیز تولید برق، شیرین کردن آب شور دریا و تامین نیروی لازم برای سایر صنایع، از جمله صنایعی که قبلاً با نفت کار می کرده اند، تولید گاز طبیعی را افزایش داده است.
اگرچه وجود چنین ذخایر عظیمی از نفت و گاز بر رشد سایر منابع معدنی سایه انداخته است، این کشور دارای ذخایر معدنی دیگری نیز هست. معادن کوچک اما فعال طلا و نقره و مقادیر قابل توجه آهن، سنگ گچ، فسفریت، نمک و سایر مواد معدنی نیز در عربستان یافت می شود.

۱. جغرافیا، منابع طبیعی، آب و هوا، گیاهان و جانوران

بجز چند واحه پراکنده، که در اطراف کشور پراکنده اند، قسمت اعظم مناطق داخلی عربستان سعودی چنان برهوت است که سکونت دائمی در آن ممکن نیست. ولی خطاست که تصور کنیم این سرزمین باستانی فقط از بیابان های غیرقابل سکونت تشکیل شده است. در عربستان سعودی امروزی شهرهای پرزرق و برق، تفریحگاه های کوهستانی خنک، ردیف چادرهای چادرنشینان، روستاهایی که با درختان نخل احاطه شده اند، بندرهایی که در کرانه شان صخره های مرجانی واقع شده و فلات های ماسه ای که بر غنی ترین ذخایر نفتی جهان قرار گرفته اند وجود دارد. کشور پادشاهی عربستان سرزمین تضادهاست که شناخت آن دشوار است، و برای کشف زیبایی ها و اسرار آن شکیبایی لازم است.

عربستان سعودی در جنوب غربی آسیا، در بخش جنوبی منطقه ای که خاورمیانه نامیده می شود، قرار گرفته است. این کشور پادشاهی با هفت کشور هم مرز است و از دو سو کناره ساحلی آن با دریا مجاور است. عربستان سعودی در جهان امروز یکی از معدود کشورهایی است که قسمت هایی از مرز آن به طور مشخص تعیین نشده است. در غرب، مرز عربستان سعودی به آب های دریای سرخ ختم می شود که خطی ساحلی به طول حدودا ۱۷۷۵ کیلومتر تشکیل می دهد. ساحل دریای سرخ تقریبا هم به سمت شمال و هم به سمت جنوب کشیده می شود و تعدادی جزیره کوچک را در بر می گیرد. عربستان سعودی در شمال با کشورهای اردن، عراق و کویت همسایه است. مرز شمالی تقریبا به طول ۱۳۸۰ کیلومتر، از خلیج عقبه در غرب تا راس الخفجی، که درست زیر کویت در کنار خلیج فارس واقع است، امتداد دارد. مرز شرقی عربستان سعودی در کناره خلیج فارس از راس الخفجی به سوی جنوب تا شبه جزیره قطر کشیده شده است. در طول ساحل جنوب شرقی شبه جزیره عرب، عربستان سعودی با سلطان نشین عمان مرز مشترکی دارد که به سوی شرق و غرب در کنار ربع الخالی امتداد می یابد. قسمتی از این مرز جنوب شرقی در نزدیکی واحه البوریمه جایی که سلطان نشین عمان، ابوظبی (یکی از امارت های امارات متحده عربی) و عربستان سعودی در کنار هم قرار گرفته اند، منطقه ای است که حدود مرزی آن تعیین نشده و مورد منازعه این کشورهاست. مرز جنوبی عربستان سعودی در غرب ربع الخالی در جوار کشور یمن است.

زیربنای شبه جزیره عربستان، از نظر زمین شناختی ساختاری بسیار قدیمی است که همزمان با پیدایش قلل رشته کوه آلپ در اروپا تشکیل شده است. حرکت لایه های زمین در تمام شبه جزیره عربستان انحنا ایجاد کرده است، به طوری که این شبه جزیره در حال حاضر از سمت غرب به شرق شیب دارد و مرتفع ترین قسمت آن در ناحیه غربی مجاور گسلی عظیم در پوسته زمین واقع است. این گسل، که آن را «شکاف عظیم» می نامند، دریای سرخ را پدید آورده است که در واقع باریکه ای عمیق از اقیانوس است که به واسطه کانال سوئز به دریای مدیترانه مربوط می شود. زمین شناسان معتقدند که شبه جزیره عربستان به آرامی در خلاف جهت عقربه های ساعت در حال گردش است به طوری که حدود ده میلیون سال دیگر خلیج فارس را مسدود و آن را به دریاچه نمک تبدیل خواهد کرد.
حد شرقی «شکاف عظیم» کوه ها و تپه هایی با شیب تند و در بعضی نقاط مرتفع پدید آورده است که به موازات دریای سرخ میان خلیج عقبه در شمال و خلیج عدن در جنوب امتداد یافته اند. در حالی که سمت غربی این رشته کوه ها شیب تندی دارد، شیب سمت شرقی، ملایم است و به تدریج به سطح سنگ بستر دیرینه این سرزمین می رسد که قبل از ایجاد گسل وجود داشته است. در قسمت میانی سرزمین کوه هایی با ارتفاع کم تر وجود دارد که آن را جبل طُویقْ می نامند که در ناحیه ریاض، پایتخت کشور، به سوی شمال و جنوب امتداد دارد.
عربستان سعودی در طول تاریخ به چند قسمت جغرافیایی تقسیم شده است که امروزه هم مناطق مختلف این سرزمین را تشکیل می دهند. نیمه غربی کشور، که مجاور دریای سرخ است، حجاز خوانده می شود. زیر حجاز در نیمه جنوبی، که منطقه ای ناهموارتر است، منطقه ای به نام عسیر قرار گرفته است. در این منطقه، جلگه ای ساحلی قرار دارد که تهامه نام گرفته و از کناره دریای سرخ تا پایه کوه های مجاور کشیده شده است. عسیر به سمت جنوب تا مرز زمین های ناهموار یمن امتداد می یابد. در مرکز عربستان سعودی فلاتی به نام نجد قرار دارد که به سوی شرق گسترش یافته و کمی هم از جبل طویق می گذرد. در شمال نجد بیابان بزرگ تری به نام نفود قرار دارد که قلب شبه جزیره عربستان را از نواحی استپ شمالی جدا می کند. در جنوب نجد یکی از بزرگ ترین بیابان های ماسه ای دنیا واقع شده است که آن را ربع الخالی می خوانند. یک نوار باریک طولانی از بیابان های غیرقابل سکونت به نام دهناء نجد را از بخش شرقی عربستان جدا می کند. شرقی ترین بخش سرزمین از دشت های ساحلی ماسه ای و شنی تشکیل شده که بزرگ ترین ذخایر نفت در صخره های زیرین آن ها کشف گردیده است.

زمین مرتفع ساحلی غرب شبه جزیره از کوه های شمالی و جنوبی تشکیل شده است که در حوالی شهر مقدس مکه به واسطه وجود منطقه ای که کم تر کوهستانی است از هم جدا شده اند. کوه های قسمت شمالی حجاز به ندرت ارتفاعی بیش از سیصد متر دارند، اما هر چه به طرف جنوب می رویم، ارتفاع کوه ها افزوده می شود به طوری که در اطراف مکه به بیش از ششصد متر می رسد. بخش شیبدار غربی این کوه ها در کنار دریای سرخ پایان می پذیرد و معمولاً تنها باریکه ای از جلگه ساحلی کوه ها را از دریا جدا می کند. در طول خط ساحلی عربستان، که مجاور دریای سرخ واقع شده است، هیچ بندرگاه طبیعی وجود ندارد. گرچه دو بندرگاه مهم ینبع و جده در این جا ساخته شده اند.
خاک دامنه غربی کوه ها به علت بارش های سیل آسای گهگاهی و فرسایش ناشی از آن شسته شده است. مشخصه دامنه های کم شیب تر شرقی، وجود بسترهای خشکیده رودهاست که آن ها را وادی می نامند و در مسیر رودهای قدیمی قرار گرفته است. این وادی ها هنوز هم آب بارانی را که به ندرت می بارد به سوی پایین، به طرف جلگه ها هدایت می کنند. در این منطقه شهرهای پراکنده ای وجود دارد که مهم ترین و بزرگ ترین آن ها مدینه است. چاه ها و چشمه های اطراف این وادی ها آب کافی این مناطق را که برای کشت و زرع در دامنه های شرقی لازم است تامین می کنند.

در دامنه های شرقی کوه های نزدیک مدینه وادی های زیادی وجود دارد که بستر رودهای خشکی هستند که در مسیر رودهای کهن امتداد یافته اند.

در جنوب مکه، مجددا ارتفاع کوه ها زیاد می شود، به طوری که اغلب آن ها ارتفاعی بیش از ۲۴۰۰ متر از سطح دریا دارند. دامنه غربی کوه های جنوبی ناهموار است و با شیب زیادی به جلگه ساحلی، که آن را سرزمین پست تهامه می نامند، منتهی می شود که متوسط عرض آن ۶۵ کیلومتر است. در طول ساحل جنوبی، جلگه ای نمکی واقع شده که در معرض جزر و مد قرار دارد و زمینه محدودی را برای کشاورزی فراهم کرده است، اما در فاصله کمی به سمت خشکی جلگه های آبرفتی غنی، کشت و زرع پرمحصولی را ممکن می سازند.
دامنه کم شیب شرقی در منطقه عسیر به تدریج به فلاتی تبدیل می شود که شیب آن به سوی جنوب رو به ربع الخالی است. اگرچه بارش باران در این منطقه به ندرت اتفاق می افتد، تعدادی وادی حاصلخیز، که مهم ترین آن ها وادی بیشه و وادی تثلیث هستند، کشاورزی را در مقیاس نسبتا وسیعی در این ناحیه ممکن ساخته اند. در میان فلات های شرقی کوه های ناحیه حجاز و عسیر گدازه هایی که خشک شده اند مناطقی فاقد حیات ایجاد کرده اند و نشانه فعالیت های آتشفشانی اخیر در عربستان سعودی هستند.

در مرکز شبه جزیره، در شرق حجاز و عسیر، نجد قرار گرفته است که فلاتی است صخره ای و قسمت های کوچکی از آن را بیابان های ماسه ای و کوه های مجزا و دور از هم تشکیل می دهد. معروف ترین منطقه کوهستانی نجد، جبل شَمَر است که در شمال غربی ریاض و جنوب نفود قرار گرفته است. این منطقه سکونتگاه اصلی قبیله روستایی و دامدار شَمَر است. امروز مرکز قبلی آن ها، واحه بزرگ حائل، یکی از مراکز شهری مهم نجد است.
مرتفع ترین قسمت فلات نجد در ناحیه غربی است که حدود ۱۳۵۰ متر ارتفاع دارد و شیب آن به سوی شرق است، به طوری که شرقی ترین حد فلات ارتفاعی حدود ۷۵۰ متر دارد. در این منطقه از غرب تا شرق چندین وادی قرار گرفته است که مثل سایر مناطق عربستان سعودی آب زیرزمینی لازم را برای تامین نیازهای کشاورزی فراهم می کنند.
شصت میلیون سال پیش در اعماق دریایی کم عمق، که اکنون به بیابان های وسیع مرکزی عربستان سعودی تبدیل شده، لایه ضخیمی از سنگ های آهکی تشکیل گردید. امروزه در فاصله ای نه چندان دور از ریاض، در این چینه بندی آهکی غارها و سوراخ های بی شماری پدید آمده است که در زبان عربی آن ها را دَهل می نامند. از زمانی که کاشفان غیرحرفه ای این غارها را در دهه ۱۹۸۰ کشف کردند، دَهْل های زیبا و غیرعادی بسیاری در این منطقه یافت شده است و دولت سعودی برای محافظت از آن ها در برابر آسیب های احتمالی برنامه ای در پیش گرفته است.
در مرکز نجد منطقه ای به نام جبل طویق قرار دارد که کوه های آن به شکل هلال واقع شده اند، سطح غربی آن ها شیب دارد و ارتفاع آن ها حدود ۲۵۰ متر از سطح فلات بالاتر است.
بسیاری از شهرهای واحه ای در این منطقه قرار دارند که مهم ترین آن ها عبارتند از بوریده، عُنَیزه، ریاض و الخَرج. بیرون از مناطق واحه ای، جمعیت منطقه نجد بسیار پراکنده و کم است. در این منطقه باتلاق های نمکی وسیعی نیز وجود دارد.