کتاب بيماريهای كودكان
(كتاب مرجع از الف تا ی)

پیشگفتار

کودکان مثل بزرگسالان بیمار می شوند. عامل مولّد بیماری در هر جا و هر زمان وجود دارد و بعضی از آنها ممکن است سخت و مهلک باشد. به عنوان مثال، کودک صبح طبق معمول صحیح و سالم از خواب بیدار می شود و عازم مدرسه می گردد. حوالی ظهر همین کودک یکباره تب می کند، از درد می نالد، و ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز داشته باشد.
تمامی کسانی که مسئولیت نگهداری کودکان را به عهده دارند، بویژه افرادی که زندگی خود را صرف مراقبت از کودکان می کنند، لازم است درباره بیماریهای کودکان اطلاعات کافی داشته باشند. به همان نسبت که آگاهی از درمان فوری و اولیه در مورد بیماریهای گوناگون مهم است، داشتن اطلاعات کافی از روشهای پیشگیری و همچنین چگونگی انتشار بیماریهای عفونی و تاریخچه طبیعی آنها نیز ضروری است و در امور شغلی بسیار باارزش است. آموزگاران، مربیان کودکان، کارکنان کودکستانها، مددکاران اجتماعی و همچنین همه کسانی که صمیمانه از کودکان بیمار مراقبت و پرستاری می کنند ممکن است حین کار با وقایع پیش بینی نشده ای روبرو شوند که مراجعه به یک مرجع آماده و قابل دسترس برای کسب اطلاعات بیشتر ضرورت یابد. والدین کودکان، که از جمله کسانی هستند که سراسر عمر خود را وقف مراقبت از کودکان می کنند نیز، ممکن است به یک مرجع آماده و قابل دسترس نیاز داشته باشند.
امید است که این کتاب بتواند در این زمینه راهگشا باشد. فهرست الفبایی بیماریها دسترسی سریع به مشخصات هر بیماری را آسان می کند. فهرست موضوعی بیماریها که به طور جامع و کامل تنظیم شده است، از طریق نشانه خاص هر بیماری خواننده را به علت احتمالی بروز آن بیماری هدایت می کند.
تدابیر درمانی و همچنین عوارض احتمالی و آتی بیماری تحت عنوانهای مناسبی آورده شده است. در این کتاب تاکید بیشتر بر روی تدابیر درمانی عملی و روز به روز بیماریهای متداول و در بعضی مواقع کمتر متداولِ دوران کودکی است.
انتخاب این بیماریها براساس دو معیار زیر صورت گرفته است: نخستین معیار میزان شیوع بیماری است، یعنی بیماریهای نسبتا متداولی که به هر شکلی کودک طی دوران اولیه زندگی اش به آنها مبتلا می شود، مثل گاستروآنتریت ـ که از بیماریهای عفونی و شایع است ـ آبله مرغان، و التهاب لوزه ها؛ همچنین ناراحتی هایی از قبیل شب ادراری، زگیل، و اگزما. دومین معیار میزان اهمیت بیماری است؛ گرچه بیماری کمتر شایع باشد. این بیماریها محدودیتهایی بوجود می آورد، ولی در صورتی که بموقع تشخیص داده شود کودک می تواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. از جمله این بیماریها می توان از دیابت، صرع و بیماری سلیاک نام برد. بیماریهایی که کمتر شناخته شده است عبارت است از بیماری پرت و اپیدرمولیز تاولی(۱). تمامی این بیماریها در کودکان محصل و برادران و خواهران کوچکتر آنها دیده می شود.
امید است که این کتاب یک «همراه شغلی» ارزشمند برای کسانی باشد که به مراقبت روزمره از نسل کنونی و نسل آتی مشغولند.

مشخصات ویژه بیماریهای کودکان

کودکان «بزرگسالان کوچک» نیستند. آنها انسانهایی با ویژگیهای خود هستند و نیازها و مشکلات خاص خود را دارند. این نیازها و مشکلات زمانی آشکار می گردد که آنها بیمار می شوند.

بیماریهای کودکان را می توان، با توجه به عوامل اصلی ایجادکننده آنها به پنج دسته تقسیم کرد.
بیماری کودک ممکن است یک مشکل مادرزادی باشد؛ مثل ابتلا به بسیاری از سندرمها ـ سندرمهایی که هر هفته بیشتر و بیشتر شناخته، توصیف و طبقه بندی می شود. بیماری مادرزادی از زمان تولد وجود دارد و ریشه در نارساییهای ژنتیکی یا کروموزمی دارد. این نارساییها ممکن است از هر یک از والدین به ارث رسیده باشد یا در نتیجه جهش تقسیم سلولی بوجود آمده باشد. نمونه هایی از این نوع نارساییها طیفی از بیماریها را ـ از نوع حاد گرفته تا انواع نسبتا خفیفتر ـ دربر می گیرد. به عنوان مثال، سندرم داُن (Down) که در نتیجه یک تجدید نظم کروموزمی بوجود می آید، یکی از آنهاست. این سندرم تاثیرات زیادی بر زندگی کودک و خانواده اش می گذارد. یکی دیگر از اختلالات مادرزادی بیماری هموفیلی است که در خانواده فرد مبتلا وجود دارد. فقط مردان به این بیماری دچار می شوند اما از طریق زنان منتقل می شود. این بیماری نیز مانند سندرم داُن یک بیماری ارثی است که شخص در تمام عمر با آن دست به گریبان است.
اختلالات ارثی نسبتا ساده تری ـ مثل وجود پرده نازکی بین انگشتان پا یا داشتن یک انگشت اضافی در دست ـ نیز ممکن است رخ دهد. این گونه عوارض احتمالاً در زندگی آتی فرد مشکلات خیلی زیادی ایجاد نمی کند؛ اما بخش جالبی را در مطالعه تاریخچه بیماری تشکیل می دهد.
بسیاری از اختلالات مادرزادی در زمان تولد یا مطمئنا طی چند هفته اول زندگی نوزاد آشکار می شود. تشخیص دقیق و توصیه ها و مشاوره های صحیح به والدین کمک می کند تا بتوانند با بیماری ارثی فرزندشان به نوعی کنار بیایند. مهمتر از آن این است که با یاری گرفتن از سایر کسانی که با مراقبت از کودکان سروکار دارند، مثل کارکنان مهد کودک و آموزگاران که تخصص ویژه دارند، می توان راههایی را به والدین نشان داد که طی دوران رشد به کودک کمک کند تا از قابلیتها و توانایی هایش حداکثر استفاده را بکند.
دوم آنکه بیماریهای عفونی، از هر نوعی که باشد، نقش بسیار مهمی در بروز بیماریهای کودکان به عهده دارد. نوزادان با میزانی از ایمنی در مقابل عوامل عفونی که در اطراف ما وجود دارد، به دنیا می آیند. این ایمنی از مادر به کودک، چه قبل از تولد و چه در دوران شیردهی، منتقل می شود؛ به شرط آنکه خود مادر در مقابل این بیماریها ایمنی لازم را بدست آورده باشد. به عنوان مثال، اگر مادری هرگز به بیماری سرخک مبتلا نشده باشد، طبیعتا هیچ گونه آنتی کوری هم در خونش وجود نخواهد داشت تا به فرزندش منتقل شود. بنابراین نوزاد در صورت تماس با این عفونت به آن مبتلا خواهد شد. بتدریج که نوزاد رشد می کند و بزرگ می شود ایمنی لازم را در مقابل بیماریهای عفونی بدست می آورد. اما برای بدست آوردن این ایمنی،کودک باید به این بیماریها مبتلا شود. کسب این ایمنی طبیعی بخش بزرگی از بیماریهای دوران کودکی را شامل می شود.
قبل از رواج ایمن سازی فعال علیه تعدادی از این بیماریهای عفونی، بسیاری از کودکان در نتیجه ابتلا به این بیماریها ـ به اصطلاح عفونتهای دوران کودکی ـ به گور سپرده می شدند یا به عوارض زیانباری دچار می گردیدند. امروزه کودکان حقیقتا خوشبخت هستند، زیرا به واکسنهایی دسترسی دارند که مانع از ابتلای آنها به بیماریهای همه گیر گسترده (که با نظم یکنواختی روی می دهد) مثل دیفتری، پولیو، و اخیرا سرخک، اوریون و سرخجه می شود. اما عفونتهایی از قبیل گلودرد، سردرد و آبریزش بینی هنوز به وفور وجود دارد و کودکانی خوش شانس هستند که فقط به تعداد کمی از آنها در دوران قبل از مدرسه و اوائل تحصیل دچار شوند. بدبختانه برعکس عفونتهای دوران کودکی از قبیل اوریون و آبله مرغان، باکتریها و ویروسهایی که سبب بروز سرماخوردگی معمولی می شود، هر ساله به طرز موذیانه ای تغییر می کند. به همین دلیل ایمنی که در یک سال نسبت به نوع بخصوصی از عفونت ایجاد می شود، در مورد عفونتی که سال بعد پدید می آید بی اثر است. بدین ترتیب به نظر می رسد که عفونتهای مجاری تنفسی فوقانی به صورت پایان ناپذیری ادامه دارد و در سراسر سالهای اولیه دوران کودکی مصرّانه حضور خواهد داشت.
زمانی که کودک بیمار می شود سایر اشکال حاد و خطرناک عفونت نظیر مننژیت نیز باید مدّ نظر باشد. اخیرا در مورد یک نوع مننژیت ایمن سازی صورت می گیرد؛ اما عوامل عفونی زیادی وجود دارد که ممکن است سبب بروز این بیماری خطرناک شود.
مجددا متذکر می شویم که کودکان امروزه بسیار خوش شانس اند، زیرا به انواع آنتی بیوتیکها دسترسی دارند تا در مواقع لزوم علیه بیماریهای عفونی استفاده کنند. اما این داروها فقط برای عفونتهای باکتریایی (با چند استثناء) موثر است و بر عفونتهای ویروسی بی تاثیر است.
پس، انواع عفونتها سبب بروز بسیاری از بیماریهای دوران کودکی می شود و علی رغم درمانها و داروهای نوین هنوز عوارض درازمدت ـ و حتی مرگ ومیر ـ بسیاری رخ می دهد.
غده ها یا تومورها همان طور که موجب بروز بیماری در بزرگسالان می شود ممکن است کودکان را نیز مبتلا سازد. کودکان ممکن است به انواع سرطانها نیز مبتلا شوند، مثلاً به سرطان خون (لوسمی) که یکی از متداولترین و شناخته شده ترین انواع سرطان در کودکان است. نوع تومورهایی که در دوران کودکی بروز می کند با تومورهای بزرگسالان فرق دارد؛ هر چند بعضی از آنها شبیه تومورهای بزرگسالان است. بعضی از تومورهای سرطانزا مثل تومور ویلمز(۲) و رتینوبلاستوم(۳) (گلیوم شبکیه) فقط در کودکان بروز می کند.
هنگامی که کودک به مدت طولانی و نامعلومی بیمار است باید احتمال بروز این نوع تومورها را همواره در نظر گرفت؛ زیرا میزان مرگ ومیر ناشی از ابتلا به آنها در گروه سنی ۱ تا ۱۵ سال در مقام دوم ـ پس از مرگ ومیر ناشی از تصادفات ـ قرار دارد. در چنین مواردی تشخیص سریع و درمان بموقع شانس بهبودی را افزایش می دهد.
بیماریهای استحاله ای چهارمین دسته اصلی بیماریها را تشکیل می دهد. این نوع بیماریها در بزرگترها بیشتر دیده می شود؛ گاهی اوقات کودکان نیز به آنها مبتلا می شوند. به عنوان مثال می توان از اختلالات استحاله ای مغز نام برد که شامل بیماریهای موکوپولی ساکارید(۴) ـ از قبیل سندرم هانتر (Hunter)و هارلر (Hurler) ـ و بیماریهای دارای منشا بیوشیمیایی است. بیشتر این بیماریها دارای منشا ژنتیکی است و همواره باید در مواردی که کودک در سنین مدرسه یا در سالهایی که تازه به راه افتاده مهارتهایی را که قبلاً آموخته است فراموش می کند، مد نظر قرار گیرد.
و بالاخره پنجمین گروه بیماریها، بیماریهای آلرژیک است که از عوامل متداول بروز بیماری در دوران کودکی است. آسم، اِگزما و تب یونجه که اغلب به اشکال مختلف در اعضای یک خانواده بروز می کند، نمونه های بارزی از این نوع اختلالات است. حساسیت به بعضی از مواد غذایی نیز در همین گروه بیماری قرار دارد. به عنوان مثال کودکان یا بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک که به پروتئین گندم حساسیت دارند به نوعی مبتلا به آلرژی هستند. حساسیت به شیر گاو (که اغلب موقتی است) و همچنین حساسیت به سایر مواد غذایی از جنبه های مهم بیماریهای دوران کودکی است.
(هر نوع تصادفی، مثل مسمومیتهای تصادفی یا تصادفات رانندگی، عامل مهمی برای ایجاد نگرانی و ناراحتی در کودکان است. علت بوجود آمدن این قبیل تصادفات و نحوه پیشگیری و درمان آنها موضوعی است که باید جداگانه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.)

همان طور که قبلاً اشاره شد این بیماریها با بیماریهای بزرگسالان کاملاً فرق دارد و مخصوص دوران کودکی است. بیماری استئوکندریت که در آن استخوانهای بخصوصی (به عنوان مثال در بیماری پرت، استخوانهای تهیگاه) ضعیف و شکننده می گردد و موجب بروز درد در آن ناحیه و عدم کارآیی آن استخوان می شود، می تواند نمونه خوبی از بیماریهای کودکان باشد که در بزرگسالان هرگز رخ نمی دهد. تومورهای خاصی مثل تومور ویلمز و رتینوبلاستوم نمونه های دیگری از بیماریها هستند که فقط در دوران کودکی بروز می کند.
ضمنا واکنش کودک در مقابل بیماری ممکن است به تشخیص درست یا نادرست بیماری بینجامد. به عنوان مثال یک فرد بزرگسال که مبتلا به التهاب لوزه است بخوبی از علت گلودرد و در نتیجه از علت کسالت خودآگاه است؛ ولی کودکی که دچار بیماری مشابه است ممکن است از دردهای شکمی بنالد و اصلاً به گلودرد اشاره ای نکند. بدین ترتیب مادر اصلاً متوجه نخواهد شد که لوزه های کودکش بشدت قرمز و کاملاً چرکی شده است. این عدم اشاره به گلودرد ممکن است به علت آن باشد که کودک هنوز به مهارتهای کلامی دست نیافته است تا بتواند به محل دقیق درد اشاره کند یا شاید به این دلیل است که شکل طبیعی بروز بیماری در دوران کودکی با بزرگسالی فرق دارد. به هر علتی که باشد، داشتن اطلاعات کافی درباره این عوامل به سرعت و صحت تشخیص (و در نتیجه درمان مناسب) کمک می کند.
ضمنا کودکان نسبت به بیماریهای عفونی سریعتر از بزرگسالان واکنش نشان می دهند. تمام کسانی که از کودکان مراقبت می کنند به این مسئله واقف اند که کودک ممکن است سالم از خواب بیدار شود و با انرژی و سرحال بازی کند، اما هنوز ظهر نشده یکباره تب کند و از درد بنالد، و گاهی بشدت بیمار شود. خوشبختانه عکس این مسئله نیز صادق است. بدین ترتیب که کودک بیمار می تواند در مدت بسیار کوتاهی به طور شگفت انگیزی بهبود یابد.

هنگامی که کودک در مراحل مختلف رشد به بیماری خاصی مبتلا شود، اثرات درازمدتی بر رشدش باقی خواهد ماند. به عنوان مثال، وقتی که کودک در مرحله رشد کلامی به یک بیماری عفونی مبتلا شود، کسب این مهارت در وی به تاخیر می افتد. اما در صورتی که در سن ۱۰ سالگی ـ زمانی که مهارتهای کلامی و زبانی کودک کاملاً رشد یافته ـ به بیماری عفونی مبتلا شود تاثیر چندانی بر این مهارت او برجای نخواهد ماند.
همچنین ابتلا به بیماریهای عفونی بر سایر اندامهای بدن هنگامی که در مرحله رشد است اثر می گذارد. به عنوان مثال راه رفتن یا کسبِ مهارتِ استفاده کامل از انگشتان دست در کودک به تاخیر می افتد.
به هر حال، بیماری در کودکان به مصابه میدان پر از مین است. در صورتی که محل مین بموقع تشخیص داده شود از بروز انفجار جلوگیری می شود. بدین ترتیب تشخیص درست و بموقع بیماری در دوران کودکی که منجر به درمان مناسب شود بسیار رضایت بخش و امیدوارکننده است. به همین ترتیب مواجه شدن با بیماریهایی که در حال حاضر لاعلاج هستند، بسیار دردناک است. ولی با تمامی این احوال می توان از اطلاعات دقیقی که در مورد تاریخچه بیماری و مراحل رشد آن وجود دارد استفاده کرد و زندگی را برای کودک مبتلا به این گونه بیماریها راحت و آسان کرد.

آبله مرغان

نام دیگر: واریسه لا (Varicella)

میزان دقیق بروز بیماری آبله مرغان در کودکان مشخص نیست. با وجود این، آبله مرغان یک بیماری عفونی و بسیار شایع دوران کودکی است که معمولاً در گروه سنی ۲ تا ۸ سال رخ می دهد. این بیماری، به غیر از بعضی جوامع جداافتاده، در سرتاسر جهان دیده می شود. بروز آن در دوران کودکی معمولاً به صورت خفیف است و عوارض و اثرات بعدی و دائمی آن ناچیز است. اما همین بیماری در بزرگسالان مشکلات بیشتری ایجاد می کند، و گاه منجر به یک بیماری وخیمتر می شود. با توجه به این مسئله خیلی بهتر است که فرد در دوران کودکی به آبله مرغان مبتلا شود. (شروع ابتلا به آبله مرغان در جوامع جداافتاده ای که عموما به این بیماری مبتلا نمی شوند نیز می تواند بسیار خطرناک باشد.)
آبله مرغان همچنین می تواند در دو گروه از کودکان که به آن مبتلا می شوند، نتایج وخیمی به بار آورد. این دو گروه عبارتند از:
۱. کودکانی که از داروهای سرکوبگر ایمنی (immunosuppressant) برای درمان بیماریهای دیگر استفاده می کنند؛
۲. نوزادان خیلی کوچک.
آبله مرغان در صورتی که در هر یک از دو گروه فوق رخ دهد، می تواند زندگی بیمار را به خطر اندازد و لازم است که بیمار حتما در بیمارستان بستری شود.

علت ابتلا به بیماری نوعی ویروس است. مصونیتی که فرد بعد از ابتلا به آبله مرغان پیدا می کند معمولاً در تمام طول عمر باقی می ماند؛ بنابراین ابتلای مجدد به آن بسیار بندرت رخ می دهد. اما در صورتی که فرد در سالهای بعدی زندگی دوره ای از ضعف عمومی را پشت سر بگذارد، بروز تبخال به دنبال آن دوره خیلی عجیب نخواهد بود. بروز تبخال ناشی از فعال شدن مجدد ویروسهایی است که سالها در بدن به صورت غیرفعال وجود داشته اند. اما روی دیگر سکه این است که کودک از طریق تبخالهای پدربزرگ و مادربزرگ به آبله مرغان مبتلا شود.
آبله مرغان دارای یک دوره نهفتگی ۱۴ تا ۲۱ روزه است. علائم سرایت عفونت به نفر بعدی خانواده بیشتر مواقع حدود ۱۶ روز پس از ابتلای نفر اول دیده می شود. احتمال زیادی دارد که عفونت در چند روز اول که نشانه های بیماری ظاهر می شود، انتقال یافته باشد. نحوه سرایت بیماری بدین شکل است که چون ویروس در بزاق فرد مبتلا وجود دارد، از طریق تنفس، عطسه و سرفه به دیگران انتقال می یابد.

در بسیاری از کودکان بیماری به شکل یک ناخوشی مختصر و غیراختصاصی بروز می کند که با علائمی چون کسالت عمومی، اغلب سردرد و تب خفیف، و گاهی گلودرد همراه است. این علائم بیشتر شبیه علائم و نشانه های یک سرماخوردگی معمولی است. بنابراین نمی توان تا وقتی که بثورات جلدی ظاهر نشده اند در مورد بیماری با قاطعیت اظهارنظر کرد. بثورات جلدی طی سه مرحله بروز می کند. ابتدا، به صورت دانه های قرمز برجسته و مجزا ظاهر و در عرض مدت خیلی کوتاهی به تاول تبدیل می شود. در این مرحله می توان تشخیص داد که بیماری آبله مرغان است. مایع روشن درون تاولها طی دو تا سه روز کدر و زرد رنگ می شود. این تاولها با توسعه بیماری می ترکد و خشک می شود و در صورتی که با خارش کنده شود لک سفید رنگ دائمی به جای خواهد گذاشت.
بثورات جلدی به صورت دسته ای ظاهر می شود و بین ظهور هر دسته با دسته دیگر دو تا سه روز فاصله است. به خاطر ظهور دسته ای شکل بثورات جلدی، مراحل مختلف تکوین آنها بخوبی دیده می شود.
بثورات جلدی آبله مرغان در نقاط مختلف بدن به صورت کاملاً اختصاصی نمایان می شود. بدین ترتیب که ابتدا در صورت و سینه ظاهر می شود و سپس در نقاطی که با لباس پوشیده شده بیشتر از نقاطی که بیرون از لباس است بروز می کند و تا روز سوم در سرتاسر اندام پخش می شود. در آبله مرغان خفیف، بثورات کمتری ظاهر می شود؛ اما در موارد حاد، تمام بدن، حتی کف دستها و پاها را نیز بثورات می پوشانند. بثورات جلدی در تمام آبله مرغانها، بجز آبله مرغانهای خیلی خفیف، بر روی غشای مخاطی دهان و گوشها و در موارد خیلی حاد در چشمها و مهبل هم ظاهر می شود.
ناخوشایندترین جنبه بیماری خارش شدید آن است. این حالت بعد از آنکه تاولها ترکیدند شروع می شود و در صورتی که خارانده شود لک دائمی به جای خواهد گذاشت یا آنکه به زخم تبدیل خواهد شد که ممکن است توسط باکتریها عفونی شود.

به عنوان یک قانون کلی هنگامی که آبله مرغان معمولی در فرد بروز کند، به هیچ نوع آزمایش اختصاصی نیازی نیست. می توان بیماری را از علائم بالینی تشخیص داد.
ویروس بیماری را می توان در آزمایشگاه از مایعی که در داخل تاولها وجود دارد طی ۳ تا ۴ روز پس از ظهور آنها جدا کرد. اما غالبا نیازی به چنین آزمایشی نیست، مگر در موارد استثنایی که در تشخیص تردید وجود داشته باشد.

بیمار مبتلا به آبله مرغان ساده و خفیف، صرفا به یک مراقبت دلسوزانه نیاز دارد. در مراحل اولیه بیماری، زمانی که کودک تب دارد و احساس ناخوشی و کسالت می کند، یک رژیم غذایی سبک همراه با نوشیدن مایعات فراوان و خنک بسیار مفید است. نیازی نیست که کودک حتما در رختخواب بماند، او می تواند در یک اتاق گرم به آرامی بازی کند.
از لوسیون کالامین (calamine) و حمام ولرم می توان به طور متناوب استفاده کرد و خارش بثورات جلدی را به میزان زیادی کاهش داد. اگر خارش بیمار علی رغم استفاده از لوسیون و رفتن به حمام ولرم هنوز ادامه داشت می توان از کرمهای ضد حساسیت بهره گرفت. ناخنهای دست کودک را تا آنجا که ممکن است باید کوتاه کرد تا از ایجاد زخم که بر اثر خاراندن بوجود می آید جلوگیری شود.
اگر (فقط اگر) کودک احساس بهبودی کامل می کند می تواند یک هفته بعد از ظهور بثورات جلدی به مدرسه برود. هنگامی که تاولها ترکید و خشکید از نظر انتقال عفونت مشکلی وجود نخواهد داشت؛ زیرا ویروس فعال فقط در داخل مایع تاولها وجود دارد. بسیاری از کودکان مبتلا به آبله مرغان به خاطر داشتن تاولهای ترکیده و خشکیده از مدرسه به خانه فرستاده می شوند؛ درحالی که از نظر پیشگیری از سرایت بیماری این مرحله نمی تواند عفونت را انتقال دهد. فقط در صورتی که کودک احساس ناخوشی می کند نباید به مدرسه فرستاده شود.

عوارض بیماری آبله مرغان بسیار نادر است.
عفونت ثانوی بثورات جلدی که به خاطر خاراندن و زخم شدن بوجود می آید، متداولترین عارضه آبله مرغان ساده دوران کودکی است. در صورتی که چنین عفونتی بوجود آید مصرف آنتی بیوتیک ضروری به نظر می رسد.
ممکن است بزرگسالان و کودکانی که سیستم دفاعی بدنشان به خاطر ابتلا به آبله مرغان ضعیف شده، به سینه پهلو مبتلا شوند. کودکانی که به بیماری اساسی دیگری مبتلا نیستند دچار این عارضه نخواهند شد.
آنسفالیت (التهاب مغز) از عوارض دیگر این بیماری است که هر چند نادر است، امکان دارد رخ دهد.

در حال حاضر هیچ روش ایمن سازی برای جلوگیری از ابتلا به آبله مرغان وجود ندارد، اگرچه درباره آن تحقیقات بسیاری در دست انجام است. با توجه به اینکه آبله مرغان یک بیماری خفیف و ساده دوران کودکی است و عوارض جدی آن بسیار کم است، به نظر می رسد که تولید واکسنی برای مصرف کلی ضروری نباشد. اما برای کودکانی که سیستم دفاعی بدنشان ضعیف شده است یا کودکانی که به بیماریهای دیگر مبتلا هستند، مسئله فرق می کند. در مورد این کودکان واکسنی که بتواند از ایجاد عفونت جلوگیری کند، می تواند بسیار مفید باشد.
قرنطینه کردن کودکان مبتلا به آبله مرغان نمی تواند موفقیت آمیز باشد، زیرا قبل از آنکه بیماری قابل تشخیص باشد اختلالات عفونتی بشدت پیشرفت کرده است.

به طور کلی کسی که به آبله مرغان مبتلا شده است، هیچ گونه مشکل آتی نخواهد داشت. فقط احتمال بروز تبخال در مراحل بعدی زندگی وجود دارد که آن هم به علت فعال شدن ویروس غیرفعالی است که در بدن وجود دارد.

آپاندیسیت به اندازه ای که در بزرگسالی شایع است در دوران کودکی نیست. یک بررسی ملی که اخیرا در بریتانیا انجام شد نشان داد که هر ساله از هر ۱۰۰۰ کودک سه یا چهار نفر به آپاندیسیت مبتلا می شوند. این بیماری در هر سن و سالی رخ می دهد، اما معمولاً در کودکان بزرگتر از پنج سال شایعتر است. آپاندیسیت در هر سنی که بروز کند حالتی اضطراری بوجود می آورد، ولی این حالت در مورد کودکان بیشتر صادق است. آپاندیس زائده کوچکی است به اندازه انگشت دست که به روده کور چسبیده است. روده کور بخشی از روده بزرگ است که در قسمت پایین سمت راست شکم قرار دارد. در دوران کودکی دیواره این عضو که از قدیم وجود داشته اما رشد نیافته، بسیار نازک است و امکان دارد به آسانی پاره شود. پارگی آپاندیس منجر به التهاب صفاق می شود، که بسیار خطرناک است زیرامدفوع به داخل شکم می ریزد و سبب می شود حفره شکمی ملتهب و عفونی گردد. آپاندیس اگر با عمل جراحی برداشته نشود می تواند خطر مرگ به دنبال داشته باشد. در اسکاتلند تا همین اواخر دهه ۷۰ چهار نفر به علت آپاندیسیت جان خود را از دست دادند.

مشهورترین واقعه تاریخی که به آپاندیسیت مربوط می شود احتمالاً عمل جراحی آپاندیس ادوارد هفتم پادشاه انگلستان است، که یکی از اولین اعمال جراحی موفقیت آمیز بود که در ابتدای قرن بیستم در انگلستان انجام گرفت.

آپاندیس در حیوانات علف خوار عضوی است که به هضم غذا کمک می کند. ولی در انسان عضو زائدی است که از قدیم باقی مانده است و هیچ گونه عملکرد مفیدی ندارد. التهاب این قسمت از روده توسط باکتری بخصوصی که به طور طبیعی در آنجا وجود دارد اتفاق می افتد. زمانی عفونت رخ می دهد که آپاندیس پیچ بخورد یا آنکه مجرای آن مسدود شود. در هر صورت این انسداد مشکل آفرین است و می تواند توسط یک تخم سیب یا موی نازک بُرس مسواک صورت گیرد. با وجود این، اغلب غذاهای جامد سبب انسداد احتمالی آپاندیس می شود.
التهاب و درد ابتدا در خود آپاندیس رخ می دهد، ولی بسرعت به غدد لنفاوی اطراف و سایر بافتهای درونی شکم گسترش می یابد. درد معروف آپاندیسیت نیز به خاطر همین واکنش بافتها پدیدار می شود.

تشخیص صحیحِ علتِ دردهای حاد شکمی در کودکان جدا دشوار است. آپاندیسیت فقط می تواند یکی از دهها علتِ دردهای شکمی باشد. برای به یقین رسیدن و از بین بردن هر گونه شکی به معاینات دقیقتری نیاز است. اما تشخیص اینکه آپاندیس حاد و ملتهب شده بسیار حیاتی است. در واقع آپاندیس سالم که بالقوه احتمال خطر و عفونی شدن دارد نیز بهتر است با عمل جراحی برداشته شود.
علائم بارز آپاندیسیت عبارت است از:

• ظهور درد ناگهانی و شدید در ناحیه شکم در عرض یک یا دو ساعت. این درد می تواند متناوب باشد یا کم و زیاد شود. درد ابتدا از ناحیه اطراف ناف شروع می شود و در بزرگسالان بعد از مدت کوتاهی به سمت راست و پایین شکم منتقل می شود. گرچه درد در کودکان هم به همین ترتیب رخ می دهد، ولی کودک اغلب اظهار می کند که درد هنوز در وسط شکم باقی است. گاهی آپاندیس به صورت غیرطبیعی در پشت روده قرار می گیرد، در این زمان درد بیشتر در ناحیه کمر و تهیگاه احساس می شود.
  
• بیشتر کودکان مبتلا به آپاندیسیت حداقل یک بار استفراغ می کنند.
  
• اسهال نیز در شروع آپاندیسیت در کودکان دیده شده است ولی بعدا به یبوست تبدیل می شود.
  
• حرارت بدن بیمار غالبا ولی نه صددرصد بالا می رود.
  
• کودک ترجیح می دهد بی حرکت دراز بکشد و اگر غلتی می خورد برای کم کردن درد است.
  

بررسی بیماری

آزمایش بخصوصی برای حصول اطمینان از تشخیص آپاندیسیت وجود ندارد، مگر آنکه از سونوگرافی (ultrasound scan) به عنوان نوعی کمک به تشخیص آپاندیسیت استفاده شود. اما در مورد کودکان بهتر است آزمایش ادرار داده شود تا عفونتهای ادراری، که می تواند موجب درد شود، با دردهای ناشی از آپاندیسیت اشتباه نشود.

برداشتن آپاندیس از طریق عمل جراحی راه درمان آپاندیسیت است. حتی اگر هنگام عمل جراحی پزشک متوجه شود که آپاندیس ملتهب نیست، برای جلوگیری از ابتلا به آپاندیسیت در آینده آن را عمل می کند و برمی دارد. بعد از عمل جراحی بیمار باید برای مدت کوتاهی در بیمارستان بستری شود. اگر کودک قبل از عمل جراحی خیلی بدحال باشد تزریق مایعات از طریق ورید طی عمل جراحی و بعد از آن ضروری به نظر می رسد. برای آنکه کودک از کشیدن نخ بخیه ترسی نداشته باشد می توان از نخهایی که جذب بدن می شود استفاده کرد. بدین ترتیب دیگر نیازی به مراجعه مجدد کودک برای کشیدن نخ بخیه نیست.
بهتر است کودک کمی بعد از عمل جراحی به تحرک تشویق شود و می توان به او اجازه داد که به بازی بپردازد. در این گونه مواقع کودک خود بهتر از هر کس دیگری می داند که تا چه حد توانایی بازی و تحرک دارد.
به محض آنکه کودک میل به غذا خوردن پیدا کند می توان یک رژیم غذایی معمولی تجویز کرد.
در صورتی که کودک قبل از عمل جراحی خیلی بدحال نباشد می تواند ۲ یا ۳ هفته بعد از عمل به مدرسه برود. هیچ گونه محدودیتی برای فعالیتهای بعدی کودک وجود ندارد، ولی در صورتی که کودک بعد از هر بازی یا فعالیتی احساس درد کند باید بدقت معاینه شود و پیشنهاد می شود که پیگیری بیماری برای مدت کوتاهی ادامه یابد.

عمل جراحی آپاندیسیت عوارض کمی دارد؛ گاهی جای عمل عفونت می کند که با مصرف آنتی بیوتیک بسهولت درمان می شود.

پس از عمل جراحی آپاندیسیت هیچ گونه ناراحتی درازمدتی وجود نخواهد داشت. در واقع می توان مطمئن بود که دردهای شکمی که بعد از برداشته شدن آپاندیس بروز می کند به خاطر بیماری آپاندیسیت نیست و علت دیگری دارد.

میزان واقعی بروز اوتیت میانی مثل التهاب لوزتین به طور رسمی معلوم نیست. اما هر پزشک عمومی هر هفته با چندین نمونه از این بیماری مواجه می شود. پسران و دختران از هر نژادی به یک نسبت به این بیماری مبتلا می شوند.
میزان بروز این بیماری در آب وهوای سرد زمستان ـ زمانی که عفونت مجاری تنفسی فوقانی در بالاترین حد است ـ بیشتر می شود. گلودرد و یا التهاب لوزتین اغلب قبل از بروز اوتیت میانی حاد یا همراه با آن رخ می دهد.

تا قبل از دهه ۱۹۵۰ که درمان اوتیت میانی با آنتی بیوتیک آغاز شود، ماستوئیدیت(۷) یک بیماری نسبتا متداول بود. زائده پستانی قسمتی از استخوان گیجگاهی است که در پشت و زیر گوشها قرار دارد. این زائده استخوانی در صورتی که اوتیت میانی حاد درمان نشود، بسرعت عفونی می شود. اثر جانبی جدی که اوتیت میانی به جای می گذارد عفونی شدن همین زائده پستانی است که بعدها احتمال دارد به مننژیت تبدیل شود. برای تخلیه عفونتِ استخوان عفونی شده عمل جراحی ضروری بود. جای این عمل جراحی هنوز زیرگوش برخی افراد مسن باقی است. نتیجه نهایی این عمل کری بود.

ارگانیسمهای عفونت دهنده در بیماری اوتیت میانی ممکن است هم ویروس باشد و هم باکتری. احتمالاً حدود نیمی از عفونتها منشا ویروسی دارد؛ اما عفونت ثانوی باکتریایی نیز شایع است.

گوش درد از علائم بسیار مشخص اوتیت میانی حاد است. حتی کودکان خردسال نیز با چنگ زدن گوش مبتلا یا مالیدن آن به پتو یا ملافه منبع درد را مشخص می کنند. همین گوش درد ممکن است یکی از دلایل بیدار شدن کودک در شبها باشد.
تب که گاهی شدید هم هست، معمولاً در عفونت حاد گوش وجود دارد. سرفه و سرماخوردگی نیز معمولاً همراه این بیماری است. علت آن است که عفونت به آسانی گسترش می یابد؛ بدین ترتیب که از طریق شیپور استاش به گوش میانی می رسد.
در مراحل اولیه عفونت، هنگامی که گوش را با دستگاه گوش بین (auroscope) معاینه می کنند پرده صماخ قرمز رنگ است و با رگهای خونی گشادشده پوشیده شده است. سپس نسوج ظریف پرده صماخ کدر و پرخون می شود و به سمت مجرای شنوایی خارجی کشیده می شود. در نهایت در صورتی که بیماری درمان نشود، پرده صماخ پاره شده و به مجرای خارجی شنوایی وارد می شود. در چنین شرایطی درد تسکین می یابد (به دلیل اینکه فشار کم می شود) و چرک و خون از گوش آسیب دیده خارج می شود. هرگز نباید گذاشت اوتیت میانی به چنین مرحله ای برسد؛ زیرا ممکن است به کری دائمی منجر شود. بدین ترتیب که نسج سفیدی که پس از التیام زخم جای سوراخ را در پرده گوش می گیرد خاصیت ارتجاعی پرده گوش را کاهش می دهد و در نتیجه بر عملکرد موثر این عضو که در مکانیسم شنوایی نقش بسیار حساسی دارد، خدشه وارد می شود.

گوش درد در کودکان باید همواره یک مسئله اضطراری محسوب شود و کمکهای پزشکی به فوریت درخواست شود. در صورتی که می خواهید از آسیب دیدگی دائمی گوش جلوگیری کنید، باید فورا آن را با آنتی بیوتیک درمان کنید. درد ناشی از اوتیت میانی معمولاً ظرف ۲۴ ساعت پس از شروع درمان برطرف می شود. اما علی رغم برطرف شدن درد برای آنکه عفونت به طور کامل از بین برود، لازم است یک دوره کامل آنتی بیوتیک تجویز شده مصرف شود.
در صورتی که درد پس از یکی دو روز درمان با آنتی بیوتیک برطرف نشد، لازم است نوع آنتی بیوتیک تغییر داده شود و اگر باز هم برطرف نشد، نوع دیگر امتحان شود و ضمنا از توصیه های پزشکی نیز کمک گرفته شود.
در مراحل اولیه و دردناک بیماری می توان داروهای مسکن مثل پاراستامل(۸) مصرف کرد. این داروها سبب پایین آمدن تب نیز می شود.
حدود سه ماه پس از ابتلا به اوتیت میانی حاد، شنوایی باید حتما مورد سنجش قرار گیرد. این سنجش شنوایی برای حصول اطمینان از دچار نشدن کودک به عوارض بیماری ـ مثل اوتیت میانی همراه با ترشح (گوشِ چسبی) ـ است.

علت بروز اوتیت میانی همراه با ترشح، بخصوص بروز آن پس از ابتلا به اوتیت میانی حاد، هنوز روشن نیست. تصور می شود که شاید دلیل بروز آن عدم تخلیه کامل ترشحات چرکی از شیپور استاش باشد. این لوله باریک به آسانی با بلغم یا با نسوج متورم شده اطراف مسدود می شود و در نتیجه در گوش میانی مایع چسبنده ای بوجود می آید. سپس این مایع حرکت گوش میانی را محدود می کند، و از رسیدن واضح امواج صوتی به اعصاب شنوایی جلوگیری می نماید.

اوتیت میانی همراه با ترشح را بسختی می توان تشخیص داد. شنوایی کودک ممکن است به مدت چند روز کاملاً طبیعی باشد؛ اما یک یا دو هفته بعد به خاطر تجمع مایع چسبنده بسیار محدود می شود. اولین نشانه کاهش شنواییِ کودک در مدرسه نمایان می شود. بدین ترتیب که توجه کودک به درس کم می شود؛ یا آنکه صدای تلویزیون را بیش از حد معمول بلند می کند. اختلالات رفتاری نیز ممکن است ریشه در کاهش شنوایی داشته باشد. کودک مبتلا نمی تواند آنچه را که در کلاس گفته می شود بوضوح بشنود، در نتیجه عاجز شده یا کاملاً دلسرد می شود، یا کلاً رفتار ضداجتماعی از خود نشان می دهد. در کودکان خردسال که به این مشکل دچار می شوند، رشد بموقع تکلم به تاخیر می افتد.

در صورتی که کودک مشکوک به اوتیت میانی همراه با ترشح است، یک متخصص گوش و حلق و بینی باید پرده گوش او را معاینه کند و آزمون شنوایی آمپدانس(۹) را در مورد او انجام دهد.

تدابیر درمانی ممکن است مشکل باشد، ولی درمانهای زیر صورت می گیرد:
۱. قطره بینی ضداحتقان چکانده شود؛
۲. داروهای ضدحساسیت مصرف شود.
هر دو این داروها سالهاست که تجویز می شود، ولی متاسفانه نتیجه آن طور که باید رضایت بخش نبوده است.
با برش پرده صماخ، که در بیهوشی کامل صورت می گیرد، سوراخی در پرده گوش بوجود می آورند و مایع چسبنده را خارج می کنند. سپس یک لوله نازک تهویه در گوش کار می گذارند. بدین ترتیب هوا به داخل گوش میانی وارد می شود و از تشکیل مجدد مایع چسبنده جلوگیری می کند.
معمولاً نیازی به برداشتن لوله باریک از پرده صماخ نیست؛ زیرا خود به خود طی یک سال تا ۱۸ ماه خارج می شود. (این لوله ها به قدری ظریف و باریک است که معمولاً والدین اصلاً متوجه افتادن آنها نمی شوند و تا زمانی که گوشها توسط گوش بین معاینه نشود افتادن آنها مشخص نمی شود.)
سالهای زیادی است که در مورد این سوال آزاردهنده که آیا کودکانی که دارای لوله های تهویه در گوش خود هستند مجازند شناکنند، بحث و جدل درگرفته است. بعید به نظر می رسد که به علت نفوذ مقدار بسیار کمی آب به مجرای خارجی، آسیبی به گوش برسد؛ اما بسیار عاقلانه است از شنای زیرآبی کودکانی که دارای لوله تهویه در گوش هستند، جلوگیری شود.
برای درمان اوتیت میانی همراه با ترشح، در سالهای اخیر از سمعک به عنوان یک وسیله موقت استفاده زیادی می شود. (به «کری» رجوع کنید.)

در صورتی که درمان اوتیت میانی حاد به تاخیر نیفتد، یا کافی باشد؛ یا آنکه اوتیت میانی همراه با ترشح بموقع تشخیص داده شود، بیشتر کودکان از شنوایی طبیعی برخوردار خواهند بود و تا سنین ۷ یا ۸ سالگی گوش درد کمی خواهند داشت.

آرتریت مزمن کودکان (Juvenile chronic arthritis). این نام بیشتر بکار برده می شود.
آرتریت روماتوئید کودکان (Juvenile rheumatoid arthritis).
بیماری استیل (Stills disease).
(از دو اسم اخیر بندرت استفاده می شود. ذکر اسامی فوق از نظر طبقه بندی این بیماری و تنوع تظاهر آن ضروری است.)

هیچ گونه آمار دقیقی از میزان بروز بیماری آرتریت مزمن کودکان وجود ندارد، اما این بیماری احتمالاً یکی از شایعترین اختلالات بافتهای همبند است که در دوران کودکی رخ می دهد و در تمام کشورهای جهان دیده شده است. به نظر می رسد که میزان بروز این بیماری شبیه بیماری قند در دوران کودکی باشد. بدین معنی که از هر ۱۰۰۰ کودک حدود دو نفر به این بیماری مبتلا می شوند. بنابراین اگرچه آرتریت مزمن کودکان یک بیماری شایع و بخصوص نیست، با این حال کودکان مبتلا به این بیماری به مراقبت بیشتری نیاز دارند و باید تحت نظر باشند.
معمولاً کودکان زیر ۵ سال به این بیماری مبتلا می شوند؛ اما این بیماری ممکن است در دوران کودکی در تمام گروههای سنی رخ دهد و در هر دو جنس به یک نسبت بروز کند.
(نباید فراموش کرد که این نوع آرتریت با آرتریت رماتیسمی حاد، که حدود نیم قرن قبل یک بیماری کاملاً جدی و شایعِ دوران کودکی بود، فرق دارد. آرتریت رماتیسمی حاد در اصل بیماری بافتهای همبند است و از نظر نشانه شناسی این بیماری، آرتریت هم می تواند بخشی از آن باشد. آرتریت رماتیسمی حاد همواره با عفونت همراه است که ناشی از آلودگی به نوع بخصوصی از باکتریهای استرپتوکوکی است. این مسئله در مورد آرتریت مزمن کودکان صدق نمی کند. بروز تب رماتیسمی به خاطر سه عامل زیر کاهش یافته است:
۱. بهبود شرایط زندگی که میزان عفونتها را کاهش داده است؛
۲. کشف پنی سیلین که باکتریهای استرپتوکوکی را از بین می برد؛
۳. کاهشی که در قدرت عفونت زایی نوع خاصی از باکتریهای استرپتوکوکی بوجود آمده است.)

برای اولین بار در سال ۱۸۹۶ دکتر جورج فردریک استیل George Frederic) (Still این بیماری (یا گروه بیماریها) را که هم اکنون آرتریت مزمن کودکان نامیده می شود، شناسایی کرد. تا همین اواخر این بیماری به نام «بیماری استیل» معروف بود؛ ولی از زمانی که نیاز به طبقه بندی دقیقتر انواع این بیماری پیش آمد آن را آرتریت مزمن کودکان نامیدند.

آرتریت مزمن کودکان بخشی از گروه گسترده بیماریهایی است که بر بافتهای همبند اثر می کند. به نظر می رسد عوامل متعددی در بروز این بیماری دخالت دارد. اول آنکه فرد از نظر ژنتیکی استعداد ابتلا به بیماری را داشته باشد؛ دوم آنکه زمینه فرایند خودایمن (که در آن بدن بافتهای خود را از بین می برد) در شخص وجود داشته باشد؛ و سومین عامل عفونتهای خارجی است که در بروز بیماری موثر است.

آرتریت و رماتیسم از جمله بیماریهایی است که در بافتهای همبند اختلال ایجاد می کند. تا به حال بیش از ۲۰۰ نوع از انواع آن شناخته شده است که چندین نوع آن می تواند کودکان را مبتلا کند. سه نوع از شایعترین طرق بروز بیماری و چگونگی پیشرفت آتی آن در اینجا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
آرتریت مزمن و منتشر کودکان
این نوع آرتریت با کسالت و تب شروع می شود. بیمار روزها تب می کند، تبی که به ۵/ ۴۰ درجه هم می رسد. در بعضی از ساعات روز ممکن است تب به طور موقت کاهش یابد ولی در ۲۴ ساعت بعدی مجددا عود خواهد کرد. این گونه تب متناوب تشخیص این بیماری را از تعدادی بیماریهای دیگر دشوار می سازد. زیرا در بعضی از بیماریها تب متناوب اولین نشانه تشخیص بیماری است.
سایر علائم و نشانه های همراه با تب عبارت است از نبض تند، لرز، کم اشتهایی، و تحریک پذیری.
غدد زیر بغل، اطراف گردن و کشاله ران متورم و حساس می شود. در بعضی از کودکان در مراحل اولیه بیماری جوشهای قرمزِ مسی رنگی ظاهر می شود که بعد از حمام رفتن بیشتر نمایان می گردد ولی سوزش و خارشی ندارد. ممکن است هیچ گونه ورم و دردی در مفاصل بیمار در این مرحله از بیماری که در واقع شروع بیماری است، وجود نداشته باشد؛ ولی چند هفته یا چند ماه بعد درد ظاهر خواهد شد. (این امر تشخیص بیماری را مشکل خواهد کرد.)

با اینکه آزمایش بخصوصی برای تشخیص آرتریت مزمن کودکان وجود ندارد، با وجود این، آزمایش خون حالتهای زیر را نشان خواهد داد:

• بالا رفتن تعداد گلبولهای سفید خون.
  
• ابتلای بیمار به کم خونی.
  
• افزایش میزان سدیمانتاسیون اریتروسیت (۱۰)(ESR). (این آزمایش غیراختصاصی است و نتیجه آن در هر نوع عفونتی مثبت است.)
  

علائم و یافته های فوق اغلب در بیماریهای متعدد دیگری نیز یافت می شود؛ بنابراین ممکن است به تشخیص بیماری کمک چندانی نکند، اما به هر ترتیب همه آنها برای ردیابی و شناسایی بیماری موثر است. آنچه که مسئله را پیچیده تر می کند این است که عامل رماتیسمی که در خون افراد مبتلا به سایر انواع این بیماری دیده می شود، بندرت در آرتریت مزمن و منتشر کودکان یافت می شود.