کتاب شبکه های علمی مجازی سعیدرضا عاملی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

جامعۀ امروزه در حال تجربۀ دوران جدیدی است. فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست به طرق مختلف جهانی شده‌اند. شبکه‌های ارتباطاتی در هم ‌تنیده و به‌ هم ‌پیوسته‌ در تمامی حوزه‌ها، معانی و مفاهیم و به طور کلی همه چیز را تحت تأثیر قرار داده‌اند. ارتباطات به مثابۀ «اساس فعالیت انسان» در حال دگرگون ساختن هر چیزی است. جهان را بومی و بوم را جهانی می‌کند. رسانه‌ها، شبکه‌های مخابراتی و ماهواره‌ای و همچنین شبکۀ جهانی اینترنت به عنوان نیروی اصلی فرایند جهانی‌شدن، به رشد این در هم ‌تنیدگی و به‌ هم‌ پیوستگی سرعت بخشیده‌اند. این شبکه‌ها، فضایی تازه ایجاد کرده‌اند که می‌توان از آن با عنوان فضای دوم نام برد. در واقع؛ با ظهور این فضای تازه، صحبت از جهانی ‌شدن‌ یا جهانی‌شدنها نیست، صحبت از دوفضایی ‌شدنهاست. در این معنا، به موازات جهانی ‌شدنهایی که در فضای فیزیکی زندگی در حال روی دادن هستند، روندها و فرایندهایی، گاه در ارتباط و گاه مستقل از آن، در فضای مجازی در حال جهانی شدن‌ هستند. بروز اینترنت و به خصوص وب در دو دهۀ گذشته، موجب به وجود آمدن جریانی موازی در کنار جهان واقعی شده است که می‌توان از آن با نام جهان «واقعی - مجازی» یاد کرد. روند «جمع ‌شدن همۀ صنایع ارتباطی در اینترنت»، صنعت چند رسانه‌ای و بستر شکل‌گیری «جهانِ دوم – جهانِ واقعیِ مجازی» در کنار «جهانِ اول – جهانِ واقعی فیزیکی» را فراهم آورد؛ با این خصوصیت که جهان مجازی از خصیصۀ آرمانی و خیالی برخوردار نیست، بلکه یک جهانِ واقعی است. پارادایم دو جهانی‌شدنها در وهلۀ نخست به بیان تمایز دو جهان موازی و در عین حال مرتبط و در هم ‌آمیخته در یکدیگر می‌پردازد و در درجۀ بعد، جهانی‌شدنهای متکثری را در درون این دو جهان مورد‌ توجه قرار می‌دهد. در حقیقت دو جهان موازی در کنار هم وجود دارند که درون هر یک جهانی‌شدنهای بسیاری در جریان است. اساساً مهم‌ترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آیندۀ جهان را می‌سازد، رقابتی‌شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. دیگر صرف تغییرات و روندها و روالهای فضای واقعی نیست که مورد توجه است، بلکه فرایندهایی نیز در فضای فیزیکی ـ مجازی تولید و بازتولید شده‌ که در رابطه‌ای «انعکاسی هندسی» با جهان واقعی قرار دارد. خصایص ممیز جهان اول را جغرافیا داشتن، از نظام سیاسی مبتنی بر دولت ـ ملت برخوردار بودن، طبیعی‌ـ صنعتی بودن، محسوس بودن و معطوف به احساس قدیمی‌تر بودن از جهان دوم می‌دانند که از جهان دوم یا جهان واقعی- مجازی نیز که با ویژگی‌هایی نظیر بی‌مکانی، فرا زمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت ـ ملتها، برخوردار بودن از معرفت‌شناسی تغییر شکل‌یافتۀ پسامدرن، قابل دسترسی بودن همزمان، روی فضا بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی و سیاسی جدید، از جهان اول به صورت نسبی جدا می‌شود.