کتاب نال
تحقیقی پیرامون سوگند نال

می ستایم آن معبودی را که فرصت و توان نوشتن این رساله را به من عطا نمود، امیدوارم مرا در راه نشر دین ثابت قدم گرداند.
تقدیر و تشکر می نمایم، از تک تک اساتید و دوستانی که همواره این جانب را مورد لطف و عنایت خود قرار داده و مطالب ارزشمندی را در اختیارم قرار دادند.
دعایش می کنم کسی را که دعایش همیشه چراغ زندگیم است «مادرم».
سپاسگذارم از همسرم که در سایه همیاری و همدلی او توانستم این رساله را به اتمام برسانم.

تقریظ مولانا نظر محمد دیدگاه دامنی

الحمد لله رب العالمین، والصلاه والسلام علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه اجمعین وبعد: فرصتی مهیا شد که کتاب برادر محمد ریگی کوته تحت عنوان «نال» را به صورت کامل مطالعه نمایم؛ کتاب مذکور در موضوع سوگندِ موسوم به نال که از منظر اسلام ناجایز و بر خلاف کتاب الله و سنت رسول الله می باشد به رشته تحریر در آمده است، نویسنده این نوع سوگند را از منظر قرآن، سنت و دیدگاه برخی علماء از منابع مختلف مورد بررسی قرار داده، و بی اساس و بی اعتبار بودن آن را به تصویر کشیده است، بنده این کتاب را نافع می بینم، لذا مطالعه آن را به عموم مردم توصیه می نمایم، امید است مفید واقع گردد. از الله متعال می خواهم که به برادر محمد ریگی کوته اجر مضاعف عنایت نموده و این کتاب را در میزان حسناتش قرار دهد.

/آمین/
(شیخ) نظر محمد دیدگاه
۱ فروردین ۱۳۹۷ / دامن

پیشگفتار:

بسم الله الرحمن الرحیم

انَّ الحَمدَ لله نَحمده وَ نَستعینه وَ نستغفره وَ نَعوذُ بالله مِنْ شُرور انفسنا وَ مِن سَیآتِ اعمالنا، مَنْ یهدهِ اللهُ فَلا مُضِلَّ لَه وَ مَنْ یضلل فَلا هادی لَه وَ اشهَدُ ان لا اِله الا الله وَ اشهَدُ انَّ مُحَمَّدً عَبده وَ رَسولُه اما بعد...

بهترین سخن، کتاب الله و بهترین روش، رسول الله است. و بدترین کارها، امور نوساخته (در دین) است. و هر امر نو ساخته ای (در دین)، بدعت و هر بدعتی گمراهی است و هر نوع گمراهی به آتش دوزخ منتهی می گردد. اسلام دین کامل الهی برای تمامی ابعاد زندگی انسان ها برنامه دارد، از آنجایی که انسان ممکن الخطا بوده است و احتمال دارد جرمی را مرتکب شود، لذا برای اثبات جرمش باید ادله کافی وجود داشته باشد، در غیر این صورت فرد متهم شده مجرم شناخته نمی شود، لذا در اسلام هر کس مدعی حق باشد باید آن را اثبات کند، و ادله اثبات جرم در اسلام اقرار متهم، گواهی دادن شاهدان، سوگند شرعی متهم، علم قاضی و نهایتاً در موارد خاص لعان می باشد، اما گاهاً می بینیم که برخی از مردم برای اثبات جرم متهم دست به امور بدعی و خرافی می زنند که از آن جمله می توان نال و سوگندهای نامشروع را نام برد، ما در این تحقیق به بررسی و ریشه یابی سوگند بدعی موسوم به نال، چگونگی اجرا، حکم و پیامدهای آن از منظر قرآن و سنت می پردازیم، باشد که این تحقیق بتواند همچون مشعلی فروزان فرا روی مومنان قرار گیرد، چون ممکن است خیلی از مردم چنین اموری را شرعی بشمارند در صورتی که هیچگونه ثبوت شرعی ندارد. پایبندی به سنت صحیح پیامبر و مبارزه با بدعت ها کاری است که بر عموم مسلمانان واجب است، بدعت از منکراتی است که تغییر آن بر اساس توانایی یا با دست یا با زبان و یا با قلب واجب و ضروری است.
در آخر برای هر خطا و یا تقصیر و نقصی که در این رساله وجود دارد پوزش می طلبم، از خداوند می خواهم این کار مرا خالصانه به خاطر خودش قبول فرماید و سبب نفع و خیر برای دیگران شود که او قادر و تواناست.

محمد ریگی کوته / ۱۰ دی ماه ۱۳۹۶ / خاش

فصل اول: نال و ریشه تاریخی آن

مقدمه

نال یا همان وَر، سوگند ایزدی از آیین هایی است که در ایران باستان و در برخی از کشورها و اقوام دیگر مرسوم بوده است. از آن جایی که در قضاوت های ناممکن یا بسیار سخت، شاهد و بینه کافی وجود نداشت، مردم دست به دامان عناصر طبیعت می شدند، آیین نال «وَر» تنها به اسطورها و افسانه ها محدود نمی شود، بلکه در دنیای واقعی نیز برای برخی از متهمان که ادله کافی برای اثبات جرمشان نباشد، اجرا می گردد(۱).

نال همان اجرای مراسم سوگند بدعی است که هر گاه در ادعای کسی در راستی گفتار و شهادتش شک باشد، فرد برای اثبات راستی در ادعا و گفتار، طی یک سری تشریفات به اجرای نال تن در می دهد(۲)
. در زبان فارسی این سوگند به «آیین وَر» معروف است، ولی در زبان بلوچی این آیین به نام سوگند نال مشهور گشته است، آیین نال در بلوچستان از گذشته اصلی مهم در دادرسی بوده است، تن دادن مهناز در داستان اساطیری بلوچی «شهداد و مهناز» به اجرای این سوگند دلیلی بر این ادعا است(۳)
. این آیین تا حدود پنجاه سال پیش در همه مناطق بلوچستان رایج بوده است، اما از آن زمان به بعد و با توجه به نفوذ اسلام و علمای دین، بالا رفتن سطح آموزش، تسلط حکومت مرکزی، ایجاد دادگستری ها و... در حال از بین رفتن است. البته در برخی از مناطق بلوچستان این نوع سوگند هنوز رواج دارد(۴).
آیین نال به صورت های گوناگونی رواج داشته که مشهورترین و رایج ترین آن ها با آتش یا آب بوده است، سوگند آب بیشتر در نواحی جنوبی بلوچستان رایج بود، اما به طور کلی، سوگند با آتش بیشتر رواج داشته و دارد(۵)
. وَر در زبان بلوچی به معنای خاکستر داغ است، «وَری» نانی است که بر سنگ ریزه های داغ یا زغال و خاکستر داغ پخته می شود. نال تلفظ بلوچی نعل اسب است، در جامعه بلوچستان از این وسیله فلزی، برای اجرای آزمون ایزدی نال استفاده می کردند، نعل را در درون آتش می گذاشتند تا داغ شود، سپس متهم را ملزم می کردند که آن را با دست بردارد و مدتی در کف دست نگه دارد. همچنین نعل اسب را داغ می نمایند و متهم را مجبور به لیس زدن آن می نمایند! یا اینکه نعل اسب را روی آتش می گذارند تا کاملاً گداخته شود طوری که رنگ آن مانند اخگرِ آتش سرخ گردد سپس آن را روی دست متهم می گذارند، چنانچه وی هفت قدم راه برود و نسوزد، پاک و مبرا است، سپس آن را درون بوته های خشک می اندازند، که از شدت حرارت آن بوته ها شعله ور می شوند.
نوعی دیگر از نال به این صورت است که قابلمه های بزرگ را از روغن گوسفندی پر نموده و آن را بر روی آتشی که هیزم آن از خوشه های گندم باشد می نهند، تا روغن به جوش آید زیرا معتقدند که حضرت ایوب علیه السلام خودش را با خوشه های گندم تنبیه نموده است! در این هنگام یک عدد انگشتر درون دیگ روغنِ در حال فوران می اندازند، و فرد متهم آستین بالا زده و انگشتر را بر می دارد، و روغن روی آن را مکیده و تبرئه می شود(۶)
در روش دیگر یک عدد تبر بدون دسته را درون آتش نهاده تا کاملاً گداخته گردد و به طوری که رنگ آن سرخ گردد سپس آن را برداشته و روی دست متهم می نهند وی باید هفت قدم رفته و تبر را روی کف دو دستش جابجا کند، آنچه نسوزد مبرا است در غیر این صورت متهم مجرم شناخته می شود(۷)
در صورتی دیگر از نال دادن به نال و چُل معروف است که کانالی تقریباً به طول پنج متر و عرض یک متر و ارتفاع تقریباً نیم متر حفر می کنند و درون آن را از اخگرهای آتش پر می نماید، متهم جهت اثبات بی گناهی خویش در مقابل چشمان مردم و ملا عام به صورت پا برهنه بر روی اخگرهای آتش راه می رود و چنانچه نسوخت، مبرا و پاک است، از شروط مهم این آیین خرافی و بدعی به پاکی و غسل دادن فرد متهم و افراد حاضر در جلسه می توان اشاره نمود!
به اعتقاد معتقدان این سوگند بدعی تاریخ بشریت، بیانگر این حقیقت است که انسان های بی گناه در ترازوی عدالتِ آتش مصون و مبرا بوده! از جمله به داستان قرآنی در آتش انداختن حضرت ابراهیم! و گذر سیاوش از آتش در شاهنامه فرودسی و تن دادن مهناز در داستان اساطیری و معروف «شهداد و مهناز» استناد می کنند.
از این رو بوده که آتش را به عنوان یک ابزار قضایی و دینی تلقی می کردند، نال نیز یک سوگند آیینی است که فلسفه آن ریشه در این اعتقاد دارد.

ملل و اقوام مختلف به گونه ای داوری و آزمون معتقد بوده اند که توسط آن بر محکمات پیچیده فائق می آمده اند. این داوری ها از زمان های دور تاریخ تاکنون در برخی از محاکمات خود نمایی داشته اند. با توجه به فرهنگ ها و ادبیات های متفاوت بشر این آیین و سوگند با نام های مختلفی رواج داشته است. در ایران و جهان با نام های مانند: «اوردالی، اوردیل، دوئل، وَر، چاره آتشان، آزمون ایزدی، سوگند، نال، چُل، و...» مشهور بوده است(۸).
نال در گذشته یکی از شیوه های رایج اجرای عدالت بوده و در صورتی که متهم نمی توانست از طرق عادی، بی گناهی خود را ثابت کند ناچاراً باید تن به نال می داد.
در مورد اینکه نال از کجا شروع شده است، اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما در اکثر جوامع قدیم اتخاذ تصمیم در مورد متهم را به خدا واگذار می کردند(۹).

قانون نامه حمورابی قدیمی ترین مجموعه قوانینی است که متضمن اوردالی «نال» قضایی می باشد(۱۰). در ماده ۲ قانون نامه حمورابی، استفاده از اوردالی «نال» به عنوان دلیل قضایی پذیرفته شده بود، به موجب این ماده اگر کسی دیگری را به جادوگری یا گناه دیگری متهم کند و نتواند ادعای خود را ثابت نماید، متهم می تواند به رودخانه رفته و در داخل آب غوطه ور شود. اگر در رودخانه غرق شد شاکی خانه او را تصاحب می کند و اگر رودخانه بی گناهی او را نشان داد و وی بدون صدمه از آب خارج گردید کسی که او را متهم کرده باید کشته شود، و آن که توسط آب رودخانه تبرئه شده است می تواند اموال شاکی را ضبط کند.(۱۱)

مشهور است از معجزات زرتشت این بود که در آتش گذر کرد و نسوخت: «....او سدیگر روز، هیزم بر هم چید و زرتشت را فرا نهاد و آتش را بر افروخت، هیچ از او نسوخت و او را آن نشان آزمایش دینی بر آتش بود(۱۲)»
در اقوال دیگر منقول است که «زرتشت برای نشان دادنِ درستی ادعایش، فرمان داد تا بر سینه اش مس گداخته بریزند(۱۳)».
همینطور منقول است که آذربُد برای اثبات صحیح بودن اوستایی که به فرمان شاهپور دوم، در ۲۱ نُسک تقسیم شده بود، خود را به معرض نال آتش در آورد و اجازه داد تا فلز گداخته بر سینه او بریزند(۱۴).

نال دادن در ایران باستان نیز پذیرفته شده بود، ایرانیان باستان معتقد بودند که هر کس بی گناه باشد از آزمون نال رو سپید بیرون خواهد آمد(۱۵).
در ایران باستان قبل از اسلام نال وسیله اثبات بی گناهی و یا صحت امری محسوب می شد و ظاهراً متشکل از سی و سه آیین قابل تقسیم به «ور گرم» و «ور سرد» بوده است.
در آثار کهن فارسی مثل شاهنامه منقول است که سیاوش شاهزاده ایرانی پس از متهم شدن به عمل منافی عفت با یکی از نزدیکانش به دستور پدرش برای اثبات بی گناهی در آتش می رود و از جرم متهم شده مبرا می شود(۱۶)

در زمان اشکانیان نیز نال وسیله اثبات بی گناهی یا گناهکاری متهم بوده است، در این دوران در سیستم دلایل قانونی، نال به عنوان ادله پذیرفته شده بود و از آب جوش و آهن تفته در وَر گرم استفاده می شده است، بدینصورت که متهم دست خود را در ظرف آب جوش فرو می برد یا آهن گداخته ای را در دست می گرفت و چند قدم پیش می رفت سپس بلافاصله دستان او پانسمان می شد، اگر پس از سه روز محل جراحت التیام می یافت بی گناهی متهم پذیرفته می شد، و گرنه به بزهکاری او حکم می شد.(۱۷)
بعضی از حقوق دانان معتقدند نال عبارت است از: دلیل قضایی که تحت عنوان داوری ایزدی به ویژه در قرون وسطی متداول بوده است(۱۸).

آزمون آتش یا همان نال در اروپا با نام اُردال متداول بوده و یکی روش های متداول برای تشخیص گناهکار از بی گناه بوده است.(۱۹)

به نظر دکتر محمد آشوری، نال در سرتاسر بین النهرین از دوره سومر قدیم گرفته تا امپراتوری بابل جدید یعنی از سده بیست و سوم تا ششم قبل از میلاد مسیح وجود داشته است.(۲۰)
در این منطقه در میان آشوری ها آزمودن با آتش و آب به عنوان ادله اثبات جرم پذیرفته شده بود به این ترتیب که متهم را پا بسته به آب یا آتش می انداختند تا گناهکاری یا بی گناهی وی ثابت گردد.(۲۱)

با توجه به سابقه و بیان نمونه هایی از نال در جوامع گذشته می توان نتیجه گرفت که نال در اکثر جوامع غیر اسلامی گذشته به عنوان یکی از طرق فوق العاده اثبات دعوا رواج داشته و به فرهنگ جامعه خاصی تعلق نداشته است و از اعتقادات دینی مردم سرچشمه می گرفته است. در آن زمان چون ادله اثبات دعوا محدود بوده و علم پیشرفت زیادی نداشته اکثر جوامع آن را به عنوان ادله اثبات دعوا پذیرفته بودند، تا در صورتی که جرم از طریق عادی که محدود هم بوده اثبات نشود، راه دیگری برای اثبات جرم وجود داشته باشد و از این طریق ترس از اثبات جرم حتی برای کسی که هیچ دلیلی از طرق عادی برای گناهکاریش نباشد ایجاد شود.

نال و آزمودن با آتش و... پس از ظهور اسلام مانند بسیاری از آداب، رسوم و مقررات دیگر محکوم به فنا گردید و چون مخصوصاً حقوق اسلام به هیچ وجه با این نوع محاکمه موافقت نداشت به سرعت متروک شد. وجود قسم و قسامه در حقوق اسلام و همچنین تحلیف گواهان و طرفین دعوی و قبول قسم به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا، سوگند نال در اسلام را باید منسوخ شده دانست.(۲۲)

مرسوم ترین نال های رایج در تاریخ، علی الخصوص تاریخ و جامعه بلوچستان دو نوع آن به شرح ذیل می باشد که به صورت اجمال به آن پرداخته می شود:

در این مراسم، متهم تن خودش را می شوید، و پس از زدودن موهای زائد، پارچه سفیدی بر خود می پیچد، کنار آتش و اخگرهای فروزان می ایستد و منتظر می ماند تا داور و روحانی! به او اجازه ورود به آتش را بدهد. داور پس از خواندن وردهای مخصوص سوگند می گوید: «ای خداوند! اگر این شخص به نام فلان فرزند فلان، گناهکار است، او را به سزای کارهای ناپسندش برسان. اگر بی گناه است این آتش را بر او مانند آتش نمرود که بر ابراهیم سرد شد، بی اثر بگردان». برخی از داوران پس از اینکه این جمله را می خوانند با این آیه از آیات قرآن کریم خطاب به آتش می گویند: «یا نارُ کونِی بَرْداً وَ سَلاماً عَلی اِبْراهِیمَ»(۲۳)
ای آتش سرد و سالم شو بر ابراهیم، پس از آن متهم با اجازه داور با پای برهنه روی اخگرهای آتشین به آهستگی راه می رود، و مسیر مشخص شده به طول هفت متر را می پیماید. اگر آتش به او آسیبی نرساند بی گناه به شمار می آید، و پاهایش را با پارچه سیاه می پوشانند، و برایش قربانی و نذر می کنند و بدین صورت از اتهام وارده مبرا می شود!(۲۴)

در این شیوه، متهم مقدمات اجرای نال را همانند نال گذر از آتش اجرا می کند، سپس دست خود را در روغن داغ فرو می برد و انگشتر انداخته شده در روغن را با انگشت سبابه، بیرون می آورد و در انگشتش قرار می دهد، اگر دست متهم بر اثر این روغن های بسیار داغ نسوزد، در آزمایش نال پیروزشده و به حق کامل خود می رسد. ولی اگر روغن به دست او آسیب برساند مجرم شناخته می شود و مورد بازخواست و به میزان جرم خود مورد کیفر قرار می گیرد.(۲۵)

۱ - ادعای شاکی و یا شاکیان بر انجام گرفتن جرم.
۲ - پیشنهاد دادن برای اجرای مراسم نال.
۳ - زمان و مکان مراسم نال از قبل مشخص می شود.
۴ - ابزار و وسایل اجرای نال را آماده می نمایند.
۵ - برگزاری سوگند نال، در زمان و مکان از پیش تعین شده.(۲۶)
البته باید توجه داشته باشیم که اجرای سوگند نال در هر فرهنگ وجامعه ای می تواند بر اساس اعتقادات و فرهنگ های مختلف، متفاوت باشد.

تقدیم:
به کسانی که نادانسته سوگند نال را شرعی و اسلامی می پندارند.
تقدیم به...
پدر عزیزم که رفتنی شد، ولی در خاطراتم ماندگار است.