کتاب صوتی دانشنامه فلسفه استنفورد، پدیدارشناسی نشر آوانامه

«دیوید وودراف اسمیت» نویسنده‌ای است که با انتخاب یکی از مدخل‌های فلسفی دانش‌نامه‌ی استنفورد، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعات فلسفی را معرفی می‌کند. این کتاب شرح جامع و کاملی از پدیدارشناسی، تعریف، تاریخ و کاربرد آن است. کتاب دانش‌نامه فلسفه استنفورد، پدیدارشناسی با ترجمه‌ی «مسعود علیا» در سال 93 در انتشارات ققنوس منتشر شده و انتشارات آوانامه نسخه‌ی صوتی آن را با صدای «آرمان سلطان زاده» منتشر کرده است.

مروری بر فصل‌های کتاب صوتی پدیدارشناسی

فصل اول، پدیدارشناسی چیست: رشته‌ی پدیدارشناسی را می‌توان در ابتدا به عنوان بررسی ساختارهای تجربه یا آگاهی تعریف کرد. پدیدار شناسی را عموما به یکی از این دو شکل تعبیر می‌کنند: یا آن را رشته‌ای در فلسفه می‌دانند، یا جنبشی در تاریخ. این فصل جزییات دقیق پدیدار شناسی را بررسی می‌کند.

فصل دوم، رشته‌ی پدیدارشناسی: رشته پدیدارشناسی با حوزه‌ی بررسی‌اش، روش‌های آن و نتایج عمده‌اش تعریف می‌شود. پدیدارشناسی ساختارهای تجربه‌ی آگاهانه را آن چنان که از منظر اول شخص تجربه می‌شود، همراه با شرایط مرتبط تجربه بررسی می‌کند. این فصل رشته‌ی پدیدارشناسی را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهد.

فصل سوم، از پدیدارها تا پدیدارشناسی: پدیدارشناسی در دنیای فلسفه به عنوان علمی از هستی‌شناسی با انبوهی از بحث‌ها و جدل‌ها بر سر نظریه و روش‌شناسی، شناخته می‌شود. در فیزیک و فلسفه‌ی علم، اصطلاح پدیدارشناسی به معنای توصیف و طبقه‌بندی پدیدارهای هر علم است. در این فصل معانی دقیق پدیدارشناسی بیان می‌شود.

فصل چهارم، تاریخ و انواع پدیدارشناسی: قرن‌هاست که پدیدارشناسی در اندیشه و تفکرات فیلسوفان شرقی و غربی به کار گرفته می‌شده، گاهی حتی بدون این که نام مشخصی داشته باشد. این فصل تاریخ ظهور و شکل‌گیری پدیدارشناسی را توضیح می‌دهد.

فصل پنجم، پدیدارشناسی و هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، منطق و اخلاق: فلسفه دست کم شامل چهار رشته‌ی اصلی است: هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، اخلاق و منطق. این فصل نشان می‌دهد که اگر به این چهار حوزه، پدیدارشناسی را اضافه کنیم، چه تغییری در نگرش و رویکردهای‌مان در فلسفه و شناخت پدیده‌ها ایجاد می‌شود.

فصل ششم، پدیدارشناسی و فلسفه ذهن: پدیدارشناسی در حیطه‌ی فلسفه‌ی ذهن، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. این فصل درباره‌ی ارتباط این دو حوزه است که از بحث‌انگیزترین و پرشورترین موضوعات در دنیای فلسفه هم به شمار می‌رود.

فصل هفتم، پدیدارشناسی در نظریه‌ی آگاهی معاصر: مسائل پدیدارشناسانه، به هر نام دیگری هم که خوانده شده باشند، این اواخر نقش مهمی در فلسفه‌ی ذهن داشته‌اند. در اینجا با شرح و بسط موضوع بخش قبل، دو مورد از مهم‌ترین مسائل پدیدارشناسی بررسی می‌شود: صورتِ آگاهی درونی که ظاهرا فعالیتی ذهنی را آگاهانه می‌سازد، و خصوصیت پدیداریِ متعلق به فعالیت ذهنی شناختیِ آگاهانه در اندیشه، ادراک و عمل.

درباره کتاب صوتی پدیدارشناسی

پدیدارشناسی به معنای بررسی ساختارهای آگاهی از منظر تجربیات اول شخص است. ساختار اصلی هر تجربه، قصدی بودن آن است. تجربه به واسطه‌ی محتوا یا معنای‌اش، که عین مورد نظر را بازنمایی می‌کند، به علاوه‌ی شرایط مقتضی امکان، رو به یک عین دارد. پدیدارشناسی از سایر رشته‌های مهم در فلسفه، مانند هستی شناسی، معرفت شناسی، منطق و اخلاق متمایز است و در عین حال با ان‌ها نسبت دارد. پدیدارشناسی قرن‌ها در قالب‌های گوناگون به کار گرفته شده است. اما در اوایل قرن بیستم در آثار بزرگانی مانند هوسرل، هایدگر، سارتر، مرلو-پونتی و دیگران بود که جایگاه اصلی خود را پیدا کرد. پدیدار شناسیِ قصدیت، آگاهی، کیفیات ذهنی و منظر اول شخص، این اواخر در فلسفه‌ی ذهن مسائلی برجسته بوده‌اند.

کتاب صوتی پدیدارشناسی براساس مقالات دانش‌نامه‌ی فلسفه‌ی استنفورد نوشته شده است. این دانش‌نامه‌، حاصل طرحی است که در سال 1995 در دانشگاه استنفورد آغاز شده و همچنان ادامه دارد. متن کامل تمام مقالات این دانش‌نامه در اینترنت به صورت رایگان و به آسانی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. در این دانش‌نامه‌ی آنلاین، مطالب متنوعی درباره‌ی موضوعات مختلف وجود دارد، که برخی از آن‌ها بسیار طولانی و جامع هستند. دانشنامه‌ی فلسفه استنفورد پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه‌ی عمومی برقرار کرده است. این پایگاه اینترنتی توانسته مرجع موثق و قابل اعتمادی برای محققان، دانشجویان و علاقه‌مندان باشد. انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن تمام مطالب آن به زبان فارسی، کاری عظیم و دشوار است. به همین دلیل مدخل‌های این دانش‌نامه جداگانه انتخاب و ترجمه می‌شوند.

در بخشی از کتاب صوتی پدیدارشناسی می‌شنویم

تجربه‌ی آگاهانه، نقطه شروع پدیدارشناسی است، اما تجربه به تدریج تبدیل به پدیدارهایی می‌شود که کم‌تر به صورت آشکار آگاهانه‌اند. همان‌طور که هوسرل و دیگران تأکید می‌کردند، ما تنها به نحو مبهمی نسبت به چیزهایی که در حاشیه یا پیرامون توجهمان قرار دارند آگاهیم، و تنها به طور ضمنی از افق وسیع‌تر چیزها در جهان پیرامون‌مان آگاهی داریم. به علاوه، همچنان که هایدگر به تأکید می‌گفت، در فعالیت‌های عملی نظیر راه رفتن، چکش زدن یا صحبت کردن به زبان مادری‌مان، از الگوهای عادت شده‌ی خویش برای عمل، آگاهی صریحی نداریم. همچنین، همان طور که روانکاوان تأکید کرده‎اند، بخش زیادی از فعالیت روانیِ قصدیِ ما اصلاً آگاهانه نیست. ولی ممکن است در روند درمان یا به پرسش گرفتن، آگاهانه شود. یعنی در آن حال که درمی‌یابیم درباره‌ی فلان چیز چه احساس یا انديشه‌ای داریم، پس باید اجازه داد که حیطه‌ی عمل پدیدارشناسی، یعنی تجربه‌ی خودمان -از تجربه‌ی آگاهانه تا فعالیت ذهنی نیمه‌آگاهانه و حتی ناآگاهانه- به‌علاوه‌ی شرایط زمینه‌ساز مرتبطی که به نحو ضمنی در تجربه‌ی ما اقتضا می‌شوند، گسترش یابد.

برای این که تمرینی ابتدایی را در زمینه پدیدارشناسی آغاز کنید، برخی تجربه‌های نوعی را که ممکن است در زندگی روزمره داشته باشید و در قالب اول شخص توصیف شده‌اند، در نظر بگیرید:

در حالی که غروب بر اقیانوس آرام سایه می‌اندازد، من آن قایق ماهیگیری را دور از ساحل می‌بینم.
من صدای آن هلیکویتر را در حالی که به بیمارستان نزدیک می‌شود، بالای سرم می‌شنوم.
من در این فکرم که پدیدارشناسی با روان‌شناسی فرق دارد.
من آرزو دارم باران گرم مکزیکی مثل هفته قبل ببارد.
من موجود ترسناکی را شبیه آن که در کابوسم دیدم، در خیال تصور می‌کنم.
من قصد دارم تا ظهر کار نوشتنم را تمام کنم.
من با دقت از کنار شيشه شکسته در پیاده رو رد می‌شوم.
من دنبال کلماتی هستم که منظورم را در گفتگو برسانند.

در این جا با توصیفاتی ابتدایی از برخی انواع آشنای تجربه مواجه‌ایم. هر جمله شکل ساده‌ای از توصیف پدیدارشناسانه است و ساختار آن نوع از تجربه را که چنین توصیف شده است، به زبان فارسی روزمره بیان می‌کند.