کتاب کلمه هشتم
دین و کارگر

کلمه هشتم

دین و کارگر

امام موسی صدر

حق انتشار الکترونیک برای فیدیبو محفوظ است

امام موسی صدر در سال ۱۳۳۲ در رشته اقتصاد از دانشکده حقوق دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. تحصیل همزمان دروس عالی حوزوی و دروس آکادمیک، این امکان را برای ایشان فراهم ساخت تا در حوزه اقتصاد و حقوق، مطالعه و مقایسه ای جدّی بین مکاتب مختلف و آموزه های شریعت اسلام داشته باشند. این توانایی باعث می شد تا ایشان به مناسبت های مختلف دیدگاه اسلام و فقه شیعی را در حوزه اقتصاد تبیین کنند.
آنچه در ادامه ملاحظه می کنید، سخنرانی امام موسی صدر است که به مناسبت روز کارگر و به دعوت «سازمان کارگری جوانان مسیحی» در لبنان و در کلیسای «الایقونه العجائبیه» در اول می  ۱۹۶۹ برگزار شده است. در این مراسم مطران شکرالله حرب هم شرکت کرده بود و مراسم زیر نظر رئیس جمهور لبنان، شارل حلو، برگزار می شد.

متن این سخنرانی در کتاب رهیافت های اقتصادی اسلام، چاپ اول، ۱۳۸۶، از مجموعه کتاب های «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» چاپ شده است.

بسم الله الرحمن الرحیم

کار سه  امتیاز نسبت  به  ابزار و سرمایه  دارد؛ شرکت  در سود، مصون  بودن  از ضرر و امکان  دریافت  اجرت  ثابت. در حالی که  سرمایه  فقط  از امتیاز اول  بهره  می گیرد و می تواند به  نسبت  معینی  در سود شریک  شود. سرمایه  نمی تواند مصون  از ضرر باشد. همچنین، نمی تواند سود ثابتی  داشته  باشد، چون  رباست. ابزار نیز فقط امتیاز سوم  را دارد، یعنی  فقط  می تواند اجرت  ثابت  داشته  باشد.
موضع  دین  در برابر کارگر در حمایت  مادی  دین  از کارگر و انواع  تکریم  از او خلاصه  می شود.

دین  کار را عامل  متمایز در عوامل  سه گانه تولید، یعنی  کار و ابزار و سرمایه  می شمارد. در آموزه های  دین  این  تمایز بدین  شکل  است:
۱. تحریم  ربا: ربا یعنی  سود ثابت  برای  سرمایه، چه  در حالت  سوددهی  و چه  در ضرر. دین  بدون  هیچ  استثنائی  ربا را مطلقاً  حرام  کرده  است.
۲. هنگامی  که  سرمایه  و کار با هم  شریک  می شوند، سرمایه  باید در سود شریک  شود و نمی تواند مصون  از ضرر باشد. در فقه  اسلامی  در قرارداد مضاربه  بر مصونیت  کار از ضرر تاکید شده  است، و ضرر را فقط  متوجه  سرمایه  می داند.
۳. ابزار را نمی توان  در سود شریک  کرد. (ابزار جدید همچون  کارخانه  و ابزار قدیمی  مثل  گاو و وسایل  شخم زنی  و غیره.) تنها امکان این است که اجرتی  به  صورت  ثابت  بدان  اختصاص  داد.
۴. کارگر می تواند به  نسبت  معینی  در سود شریک  شود و یا اینکه  مزد ثابتی  داشته  باشد.
دین  کـار را عبادت  می داند. در آثار دینی  عبادت  هفتاد جزء دارد و برترینش  کـار است. دین  تاکید دارد که  کشاورزی  و درختکاری  و تجارت  و ساختمان سازی و دیگر کار ها عبادت اند و پاداش  آنان  نزد خداوند است.
از این  موارد می توان  نتیجه  گرفت  که  کار سه  امتیاز نسبت  به  ابزار و سرمایه  دارد؛ شرکت  در سود، مصون  بودن  از ضرر و امکان  دریافت  اجرت  ثابت. در حالی که  سرمایه  فقط  از امتیاز اول  بهره  می گیرد و می تواند به  نسبت  معینی  در سود شریک  شود. سرمایه  نمی تواند مصون  از ضرر باشد. همچنین، نمی تواند سود ثابتی  داشته باشد، چون  رباست. ابزار نیز فقط  امتیاز سوم  را دارد، یعنی  فقط  می تواند اجرت  ثابت  داشته  باشد.
برای  اینکه  از ضعف  کارگر برای  مجبور کردنش  به  دستمزد اندک، سوءاستفاده  نشود، دین  موضع  سختگیرانه  و قاطعی  دارد، و محرومیت  کارگر از مزد خود را به طور بی نظیری  حرام  می داند. دین  توافق  کارگر با سرمایه گذار را به  خودشان  واگذار کرده  است، تا با رعایت  عدالت، زمینه ای  برای  انتخاب  بهترین  راه حل ها و عادلانه ترین  دستمزد فراهم  شود. دین  به  شکل  نادری  بر پرداخت  سریع  دستمزد کارگر تاکید دارد، آن  هم  بسیار زیاد و در ضمن  آموزه های  گسترده.

۱. پیامبران  و ائمه  از طبقه کارگر بودند. ابراهیم  و موسی  گوسفند می چراندند. عیسی  نجار بود و محمد(ص) در کودکی  چوپانی  می کرد، سپس  در مکه  و شام  کارگر تاجر بود. علی (ع)  نیز کشاورز بود. برخی  همچون  امام  صادق (ع) به  این  مسئله  می بالیدند.(۱) علی بن حمزه  می گوید که  پدرم  گفت: امام  کاظم (ع) را دیدم  که  در زمینش کار می کند و پاهایش  عرق  کرده  است. به  او گفتم: فدایت  شوم. دیگران  کجایند؟ امام  گفت: ای  علی  کسانی  با دستانشان  کار کردند که  بهتر از من  بوده اند. از امام  پرسیدم: آنان  چه  کسانی اند؟ گفت: رسول  خدا(ص) و امیرالمو منین  و پدرانم (ع). همه آنان  با دست  خود کار می کردند و پیامبران  و رسولان  و اوصیا و صالحان  نیز همین  کار را می کردند.(۲)
۲. در بسیاری  از آموزه های  دینی  اهتمام  شایانی  به  کار و کارگر مشاهده  می کنیم  و این  آموزه ها در زمانی  بوده  است  که  کار با مقام  شخصیت ها در عرف  آن  زمان، متناسب  نبوده  است.
در روایت  آمده  است  وقتی  کسی  نزد رسول الله (ص) می آمد، پیامبر از او می پرسید: «آیا حرفه ای  داری؟» و اگر می گفت: «نه»، از او روی  برمی گرداند. پیامبر می فرمودند: «کسی  که  حرفه  ندارد با دین  خود زندگی  می کند.»(۳) پیامبر دست  کارگری  را که  پینه  بسته  بود، بوسه  می زد و می گفت: «این  دستی  است  که  خداوند و رسول  او دوستش  می دارند.»(۴)