معرفی کتاب‌های امام موسی صدر

سید موسی صدر، فقیه و مجتهد شیعه، در 14 خرداد سال 1304 در شهر قم دیده به جهان گشود. او فرزند سید صدرالدین صدر از روحانیون بزرگ و یکی ازمهم‌ترین مراجع تقلید زمان خود بود. خانواده صدر، خانوادهای تاثیرگذار در کشورهای منطقه خاورمیانه محسوب می‌شدند و در عراق و ایران نفوذ فراوانی داشتند.

از کودکی تا جوانی امام موسی صدر

سید موسی صدر پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در دبستان حیات و دبیرستان شهر قم، به سراغ آموختن علوم دینی در حوزه علمیه قم رفت. موسی صدر، محضر استادان بسیاری را درک کرد و از همان ابتدا نشان داد، استعداد بالایی در یادگیری دارد.

او انسانی مدرن و نوگرا بود و 7 سال پس از تحصیل در حوزه، در سال 1329، به دانشکده حقوق دانشگاه تهران رفت تا در رشته اقتصاد در حقوق تحصیل کند. در آن‌زمان، حوزوی‌ها نگاه مساعدی به دانشگاه نداشتند. امام موسی صدر اولین طلبه ‌ای بود که در دانشگاه تحصیل می‌کرد، او توانست در سال 1332 مدرک کارشناسی خود در دانشگاه تهران را بگیرد. موسی صدر همزمان با تحصیل در دانشگاه به مطالعات حوزوی خود ادامه می‌داد. او  در دوران تحصیل محضر استادان بزرگی همچون سید احمد خوانساری، علامه طباطبائی و سید محمد محقق داماد را درک کرد و علاوه بر آموختن فقه و اصول، فلسفه و عرفان اسلامی را نیز یاد گرفت.

امام موسی صدر در نجف

از آن‌جاییکه نجف یکی از مهم‌ترین مراکز علمی شیعیان به حساب می‌آمد. امام موسی صدر در سال 1332 و پس از به پایان رسیدن تحصیلش در دانشگاه تهران به حوزه علمیه نجف می‌رود تا در در آن‌جا به دانش فقهی خود، عمق بیشتری ببخشد. امام موسی صدر در نجف اشرف، در کلاس‌ها و مجالس درسی آیت‌الله خوئی شرکت می‎n>‌کرد. او 6 سالی را در کشور عراق گذراند.

علامه طباطبائی پیش از رفتن موسی صدر به عراق به او مسئولیت نظارت بر نشریه انجمن تعلیمات دینی را داد. امام موسی صدر از دوستان نزدیک شهید بهشتی بود.

هجرت امام موسی صدر به لبنان

امام موسی صدر پیش از هجرت به لبنان، دو بار به این کشور سفر کرده بود و از وضعیت شیعیان این سرزمین آگاهی داشت. لبنان کشوری است که تنوع و تکثر مذهبی بسیار بالایی دارد و همین امر زمینه ساز نزاع‌های فرقه‌ای فراوانی در این کشور است. در هنگام تشکیل کشور لبنان با وجود آن‌که شیعیان درصد قابل توجهی از جمعیت این سرزمین را تشکیل می‌دادند ولی قدرت چندانی در ساختارهای سیاسی این کشور نداشتند. بی‌بهره بودن از قدرت سیاسی به فقر و وابستگی هر چه بیشتر این گروه انجامید. امام موسی صدر نیز با چالش‌های شیعیان لبنان آشنایی پیدا کرده بود و دیدار‌های فراوانی با زعیم شیعیان لبنان، سید عبدالحسین شرف الدین داشت.

سید عبدالحسین شرف الدین وصیت کرد تا امام موسی صدر جانشین او برای رهبری شیعیان لبنان شود تا بتواند ضمن بازسازی هویت اجتماعی شیعیان لبنان، به آن‌ها قدرت سیاسی و خودکفایی اقتصادی ببخشد. سید عبدالحسین شرف‌الدین در اواخر سال 1338 درگذشت و پس از فوت او، سید موسی صدر به لبنان رفت.

احیای دوباره عظمت شیعیان لبنان

هنگام ورود امام موسی صدر به لبنان، فقر در میان شیعیان بیداد می‌کرد. برخیاز شیعیان به تکدی‌گری و شغل‌های نامناسب مشغول بودند و برای بسیاری از امور خود به کلیساها وابستگی داشتند. حتی آن‌ها فاقد قبرستان مجزا و مسجد بودند. به طور سنتی بیشتر شیعیان در جنوب لبنان سکونت دارند و این منطقه در آن زمان همواره مورد تاخت و تاز اسرائیل قرار داشت. به همین دلیل زیرساخت‌های اساسی جنوب لبنان نظیر پل‌ها و جاده‌ها مورد هدف جنگنده‌های اسرائیلی قرار می‌گرفت. حضور پناهندگان فلسطینی در لبنان نیز بحران را دوچندان کرده بود. زیرا اقتصاد لبنان منابع لازم برای پاسخگویی به نیازهای این جمعیت عظیم از پناهجویان را نمیتوانست فراهم سازد. بسیاری از گروه‌های فلسطینی نیز در خاک لبنان به فعالیت علیه اسرائیل مشغول بودند و به همین خاطر پای لبنان به درگیری‌های فلسطینیان و اسرائیل باز شده بود. گروه‌های لبنانی نگاه متفاوتی نسبت به مسئله فلسطین داشتند، برخی مخالف دخالت و برخی طرفدار دخالت در این مناقشه بودند. امام موسی صدر در هنگام ورود به لبنان با بحران‌هایی عمیق و چندلایه روبرو بود، فقر، بیکاری، مداخله خارجی، جامعه‌ای چندپاره و بحران پناهجویان.

امام موسی صدر در ابتدا  گفت‌وگو با نخبگان لبنانی را آغاز کرد تا بتواند منشاء و علت‌های اساسی این مشکلات را پیدا کند تا بتواند راه‌حلی ریشه‌ای برای هر چالش بیابد. او توانایی زیادی در سازماندهی و شکل دادن گروه‌ها و انجمن‌های گوناگون داشت و برنامه‌هایش برای رفع فقر شیعیان، موفقیت بالایی یافت.

جمعیت خیریه البر و الاحسان ( احسان و نیکوکاری) در زمستان سال 1339 در لبنان و به همت امام موسی صدر تاسیس شد. این جمعیت دفاتر و مراکز مختلفی را در ده‌ها شهر و روستای لبنان ایجاد کرد تا به خودکفایی خانواده‌ها و رفع فقرشان به شیوه‌های مختلف کمک کند.

جمعیت خیریه احسان و نیکوکاری در شهر صور توانست با سرعتی خیره کننده، تکدی‌گری و گدایی در شهر صور لبنان را برطرف کند. این جمعیت در مرحله اول، ساکنان شهر را مجاب کرد تا به گدایان صدقه ندهند و در عوض مبلغی را در اختیار این موسسه قرار دهند. فقرا نیز در ازای مراجعه به موسسه و ثبت نام فرزندانشان در مدارس، مقداری کمک مالی را به صورت ماهانه دریافت خواهند کرد و تحت سرپرستی این موسسه خواهند بود. همین امر سبب شد که پدیده تکدی گری در شهر صور به سرعت از بین برود. اما موسسه به دنبال آن بود تا بتواند ریشه‌های فقر را شناسایی و نابود کند. آن‌ها بررسی کردند که چرا تعدادی از خانواده‌ها در چنین فقری به سر می‌برند.

موسسه دریافت که تعداد زیاد فرزندان، نداشتن مهارت برای کار، ناتوانی‌های جسمی و تنبلی از عوامل فقر خانواده‌های لبنانی است. موسسه برای جوانانی که تنبل بودند، فعالیت تربیتی و فرهنگی انجام می‌داد، با تاسیس مراکزی شبانه‌روزی به خانواده‌های پرجمعیت کمک می‌کرد تا مخارج نگهداری کودکانشان کاهش پیدا کند. این موسسه مدارس فنی و حرفه‌ای فراوانی داشت تا به افراد فاقد مهارت کمک کند، حرفه‌ای را آموزش ببینند و با آن کار کنند. از حرکات ارزشمند جمعیت البر و الاحسان، ایجاد مراکزی مخصوص کار ناتوانان جسمی بود، لازم است بدانیم که کمک به توان‌خواهان در کشورهای توسعه یافته نیز یک چالش اساسی به شمار می‌آید و توجه امام موسی صدر در 6 دهه پیش برای کمک به این گروه، نشان‌دهنده ذهن باز ایشان بود.

امام موسی صدر بر نقش زنان در جامعه و استقلال مالی آنان تاکید می‌ورزید و طرفدار تحصیل دختران بود. او نسبت به باورهای سنتی جامعه لبنان آگاهی داشت و می‌دانست که لازم است زنان استقلال مالی داشته باشند، نه فقط زنان تحصیل کرده، بلکه زنان سنتی و خانه دار لبنان نیز نیازمند استقلال بیشتر بودند تا بتوانند در تربیت فرزندان خود نقش بیشتری داشته باشند و در برابر باورهای قدیمی بایستند. به همین منظور کارگاه‌های قالیبافی فراوانی در لبنان برپا شد تا زنان خانه دار بتوانند منبع درامد مستقلی برای خود ایجاد کنند.

تاسیس مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان

حدودا 7 سال از حضور امام موسی صدر در لبنان می‌گذشت و توان‌مندسازی جامعه شیعیان لبنان با جدیت تمام پیش می‌رفت.  در این مدت، امام موسی صدر در حال تحکیم ارتباط میان رهبران دینی و طایفه‌ای لبنان بود. در اردیبهشت سال 1345، در گردهمایی عظیمی که رهبران گروه‌های مختلف لبنانی در آن حضور داشتند، امام موسی صدر در سخنرانی‌ای جذاب به علل عقب ماندگی مسلمانان اشاره کرد و مهم‌ترین علت  آن را عدم وجود تشکیلاتی منسجم برای احقاق حقوق مسلنانان عنوان نمود و به طور رسمی از دولت لبنان درخواست کرد تا اجازه تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان را بدهد. این درخواست در ابتدا با مخالفت‌هایی روبرو شد. اما امام موسی صدر توانست حساسیت جهانی را نسبت به مظلومیت شیعیان لبنان برانگیزد  نهایتا دو سال پس از طرح این درخواست، اجازه شکل‌گیری مجلس اعلای شیعیان توسط پارلمان این کشور صادر گردید و با امضای رئیس‌جمهور وقت به قانون تبدیل شد. امام موسی صدر تا سال 1357 ریاست این مجلس را بر عهده داشت. این مجلس مراکز فرهنگی، مذهبی و خیریه‌ای مختلفی را دارد.

سید موسی صدر هنگام به دست گرفتن ریاست این نهاد، به وظایف آن نظیر وحدت میان مسلمین و همکاری با دیگر طوایف لبنان، حفاظت از تمامیت ارضی کشور، پشتیبانی از مقاومت فلسطین، مبارزه با اسرائیل و تلاش برای دستیابی به عدالت اجتماعی اشاره کرد. پس از تاسیس مجلس اعلای شیعیان، اما موسی صدر جنبش امل را بنیان گذاشت، این جنبش سیاسی در حال حاضر نیز وجود دارد و بخشی از مقاومت لبنان است، رئیس کنونی مجلس لبنان به این گروه سیاسی تعلق دارد.

این مجلس در حال حاضر نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد و متشکل از یک مجمع عمومی، هیات شرعی و هیات اجرایی است.

راهی که امام موسی صدر در مقابل گلوله پیدا کرد.

در سال 1354، لبنان به ورطه جنگ داخلی افتاد و پیروان ادیان مختلف دست به اسلحه بردند. امام موسی صدر در تیرماه  سال 1354 و پس از اتمام نماز جمعه در مسجد  صفای بیروت اعلام کرد که تا اعلام آتش‌بس سراسری میان تمام گروه‌های درگیر، اعتصاب غذای نامحدود خواهد کرد و لب به غذا نخواهد زد. اعتصاب غذای امام موسی صدر، خفتگان بسیاری از بیدار کرد. مردم و نخبگان مسیحی و مسلمان با حضور در مسجد صفاییه بیروت، به اعتصاب غذای امام موسی صدر پیوستند و خواهان برقراری صلح شدند. این اعتصاب موفقیتی نسبی به همراه داشت و از سطح تنش‌ها به میزان قابل توجهی کاسته شد. پس از آن، امام موسی صدر برای حل مشکلات لبنان، به کشورهای مختلفی سفر کرد تا با دیدار با رهبرانشان برای حل مشکلات لبنان چاره‌جویی کند.

امام موسی صدر و انقلاب ایران

به گواهی تاریخ امام موسی صدر مورد تکریم و احترام امام خمینی قرار گرفته است و بنیانگذار جمهوری اسلامی او را همانند فرزند خود می‌دانسته و باور داشته است که سید موسی صدر می‌تواند پس از سرنگونی حکومت سلطنتی، رئیس جمهور ایران شود. دوستی دیرینه شهید مصطفی چمران از اعضای نهضت آزادی با سید موسی صدر و کمک‌های فراوان امام موسی صدر به انقلابیون ایرانی، مورد اجماع تاریخ‌نگاران است.

ربودن امام موسی صدر و سرنوشت نامعلوم او

امام موی صدر در سوم شهریور سال 1357 به دعوت رسمی دولت لیبی وارد این کشور شد. اما از 9 شهریور به بعد از او خبری در دست نیست. با سرنگونی دولت معمر قذافی در سال 2011 امیدها برای پی بردن به سرنوشت امام موسی صدر بیشتر شد. برخی معتقدند که امام موسی صدر در همان دیدار سال 57 با معمر قذافی، توسط او به شهادت رسیده است. اما خانواده و دوستداران ایرانی و لبنانی امام موسی صدر، امیدوار هستند که  او در زندان ‌های لیبی زنده باشد.

آثار امام موسی صدر

موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر که تحت نظر فرزندانش اداره می‌شود با جمع‌آوری نوشته‌ها و سخنرانی‌های امام موسی صدر تلاش می‌کند تا منظومه فکری ایشان را به نسل جوان معرفی کند و به این سوال پاسخ دهد که سید موسی صدر کیست. از دیگر وظایف این موسسه پیگیری مسئله ربوده شدن امام و تلاش برای رهایی ایشان است.

از امام موسی صدر آثار فراوانی نظیر سفر شهادت، حدیث سحرگاهان، ادیان در خدمت انسان و .. باقی‌مانده است. کتاب نای و نی امام موسی صدر که توسط علی حجتی کرمانی ترجمه شده است درباره نگاه ایشان به اسلام، انسان، لبنان و مقاومت است.