کتاب شخصیت‌ها... هوپاتیا
ریاضیدان، مخترع و فیلسوف

فصل ۱: کشتار در خیابان ها

هوپاتیا یکی از فیلسوفان و ریاضیدانان برجسته اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم میلادی بود.

ظهر هنگام بود و خورشید بر فراز خیابان های اسکندریه در مصر می تابید. اوایل بهار بود، ایام چلّه روزه، و مسیحیان شهر برای تعطیلات عید پاک آماده می شدند. شهر اسکندریه که در سال ۴۱۵ میلادی بخشی از امپراتوری روم به شمار می رفت، رسماً شهری مسیحی بود و فصل روزه یکی از مقدس ترین اوقات سال بود. مسیحیان هفته های قبل از این روز مقدس را به دعا، انفاق و روزه داری می گذراندند. این بدان معنا بود که خیابان های شلوغ شهر در این روز تقریباً خالی بودند.
هوپاتیا در درشکه اش نشسته بود و صدای یکنواخت سم اسبانش بر سنگفرش خیابان ها در فضا می پیچید. او که مثل همیشه ردای دانشگاهی گشادی به تن داشت، از هر لحاظ به استادی خردمند می مانست. موهای بلندش حلقه حلقه در پشتش رها شده بودند و تاجی از برگ های درخت غار [برگِ بو] به سر داشت. او قبل از این، در یک سالن نمایش کوچک برای عده ای از کارگزاران بلند مرتبه شهر سخنرانی کرده بود. تعالیم هوپاتیا در مورد تاریخ فلسفه و آنچه او حقیقت ناب می خواند نزد بسیاری از نخبگان حکومتی محترم بود.
اما مسیحیان به او علاقه ای نداشتند؛ زیرا به گمان آن ها، تعالیم وی تهدیدی برای مسیحیت به شمار می آمد. هرچند مسیحیت دین رسمی شهر بود، همه اهالی اسکندریه مسیحی نبودند. این شهر جایگاه جامعه یهودی رو به رشد و نیز مردمی بود که هنوز خدایان یونانی، مصری و رومی را می پرستیدند. درگیری و منازعه های خشونتبار بین مسیحیان و غیرمسیحیان رو به افزایش بود.
اسکندریه همچنین میهن بسیاری از اندیشمندان، فیلسوفان و دانشمندان پیشرویی بود که به هیچ خدای خاصی اعتقاد نداشتند و هوپاتیا محترم ترین فرد این گروه بود. او دانشمند و ریاضیدان بود و به همین دلیل حقایقی را باور داشت که با استدلال اثباتشان می کرد. او به تعالیم کتاب مقدس مسیحیان، اسطوره های یونانی و خدایان مصری اعتقاد نداشت.

اسکندریه مرکز بازرگانی پررونقی بود و مردمی با فرهنگ های مختلف در آن زندگی می کردند.

او به مدت چند دهه یکی از اندیشمندان پیشروِ جهان به شمار می آمد و از نبردهای مداوم بین مسیحیان و غیر مسیحیان به دور مانده بود. اما دیدن همشهری هایش که بر سر اختلافات دینی از یکدیگر جدا افتاده بودند، برایش دردناک بود. شاید آن روز هنگامی که او از میان شهر محبوبش عبور می کرد، امید وار بود که خیلی زود شاهد پایان گرفتن این جدایی ها باشد. او خواستار دنیایی بود که در آن همه بتوانند به زیباییِ حقایق ریاضی و علمی پی ببرند، حقایقی که او تمام عمرش را بر سر فراگرفتن، آموزش دادن و آشکار ساختن آن ها گذاشته بود.
هوپاتیا غرق در اندیشه هایش، شاید حتی صدای فریاد های مردمی را که به درشکه اش نزدیک می شدند نشنیده بود. اگر صدای فریاد ها را شنیده بود، شاید فکر می کرد که یکی دیگر از نزاع های خیابانی شروع شده است. اما وقتی مردم نزدیک تر شدند، حتماً خانم فیلسوف متوجه شده که هدف اصلی آن ها خودش بوده است.
هوپاتیا نه کافر بود ــ در آن زمان به افرادی که پیرو آیین مسیحیت نبودند اطلاق می شد ــ و نه جادوگر، اما جمعیت فقط به دنبال او بود. او فقط مشهورترین ریاضیدان شهر نبود، بلکه تنها زن مشهوری بود که در آن شهر می زیست. در زمانی که از زنان فقط ازدواج و زاییدن توقع می رفت، هوپاتیا به هیچ یک از این ها تن در نداد. او به جای این که بی صدا در خانه بنشیند، روزهایش را به تدریس، مطالعه یا قدم زدن در مجامع عمومی و شرکت در مباحث مردانه مثل فلسفه، علوم و دین گذراند. هرچند او سال ها از خشم و غضب عامه مردم گریخته بود، می دانست که بعضی از مسیحیان روز به روز مصمم تر می شوند تا شهر را از وجود همه غیر مسیحیان پاک کنند.
هنگامی که جمعیت خشمگین درشکه او را احاطه کردند، اسب ها مجبور شدند توقف کنند. سپس دست هایی با خشم وارد درشکه شدند و فیلسوف را گرفتند. دست های عده ای به ردای سفید او محکم قلاب شده بود و موهای بلندش در مشت عده ای دیگر بود. جمعیت با فریاد هایی از سر خشم، هوپاتیا را از درشکه بیرون کشیدند.
رهبران ِ این مردمِ خشمگین، اسیر بی پناهشان را در خیابان ها می کشیدند تا به کلیسایی به نام سزاریون رسیدند. او را کشان کشان به داخل کلیسا بردند، در آن جا ردای دانشگاهی اش را دریدند، تاج برگ غار را از سرش برداشتند و بقیه لباس هایش را هم پاره کردند. سپس چندین کوزه و فنجان سفالینِ کلیسا را بر سنگ های کف کوباندند و با تکه های شکسته آن ها بارها بر سر و تن هوپاتیا زدند. هنگامی که او مُرد، آن ها بدن بی جانش را در خیابان های شهر کشاندند و به بیرون شهر بردند. در محلی به نام سینارون، توده آتشی برپا کردند و پیکرش را سوزاندند. هرچند جزئیات ثبت شده ای در باره این روز سرنوشت ساز موجود نیست، بعضی از مورخان معتقدند که رویدادهای منتهی به مرگ هوپاتیا به این روند بوده اند.
چطور زندگی یکی از استادان و ریاضیدانان پیشرو چنین پایان دردناکی داشته است؟ شاید او به دلیل آنچه مسیحیان قدرت جادوگری و اعتقاد به خدایان دروغین می پنداشتند کشته شده باشد. یا شاید قربانیِ اتفاقیِ یکی از نزاع ها ی سیاسی و مذهبی شهرش شده، یا شاید به فرمان رهبران سیاسی اسکندریه به قتل رسیده باشد که آن ها خود دلایل دیگری داشته اند.

مسیحیانی که از کافران خشمگین بودند، به هوپاتیا که از نظر آنان کافر به حساب می آمد، حمله کردند.

برای درک این که چرا زندگی هوپاتیا چنان پایان تلخی داشته، باید به تاریخ منازعات جاری در اسکندریه نگاهی بیندازیم.