کتاب اصطلاحات کلیدی در مطالعات ترجمه

فهرست فارسی به انگلیسی مدخل ها

ابزارهای رایانه ای ترجمه
Translation Tools

ابزارهای کمکی ترجمه
Translation Aids

اخلاق/ اخلاقیات/ رعایت اصول اخلاقی
Ethics

ارزش یابی
Assessment

اصطلاحات مقید به فرهنگ/ فرهنگ بسته
Culture-Bound Terms

اصل کمینه ی بیشینه
Minimax Principle

اطلاعات قدیم / اطلاعات جدید
Theme/Rheme

اقتباس
Adaptation

الگوهای فکری و رفتاری اکتسابی/ عادت واره
Habitus

امانت داری
Loyalty

امانت داری هنجارشکن/ وفاداری افراطی
Abusive Fidelity

انسجام دستوری
Cohesion

انسجام منطقی
Coherence

انواع ترجمه
Translation Types

ایدئولوژی
Ideology

بازنگری
Revision

بازنویسی
Rewriting

بافت
Context

بالانویس
Surtitling

بانک اصطلاحات
Term bank

باهم آیی
Collocation

با هم آیی های نامانوس
Untypical Collocations

بوطیقا
Poetics

بومی سازی
Domestication

بیگانه سازی/ بومی زدایی
Foreignization

پایگاه اصطلاحاتی
Term base

پژوهش فراورده مدار
Product-Oriented Research

پژوهش فرایندمدار
Process-Oriented Research

پس ویرایش
Post-Editing

پیش وایرایش
Pre-Editing

پیکره های زبانی
Corpora

پیکره ی مقایسه ای/ قیاس پذیر
Comparable Corpus

پیکره ی موازی
Parallel Corpus

تاثیر برابر
Equivalent Effect

تبدیل
Shift

تبدیل سطح
Level Shift

تبدیل مقوله/ تغییر مقوله
Category Shift

تحلیل مقابله ای
Contrastive Analysis

تحلیل مولفه ای معنا
Componential Analysis

تداخل
Interference

ترجمه
Translation

ترجمه به یاری رایانه
(Computer-Assisted Translation (CAT

ترجمه پذیری
Translatability

ترجمه گونگی
Translationese

ترجمه ی آزاد در برابر ترجمه ی تحت اللفظی
Free Translation vs Literal Translati

ترجمه ی آشکار
Overt Translation

ترجمه ی ابزاری
Instrumental Translation

ترجمه ی ارتباطی
Communicative Translation

ترجمه ی بینازبانی
Interlingual Translation

ترجمه ی بینانشانه ای
Intersemiotic Translation

ترجمه ی پرحاشیه
Thick Translation

ترجمه ی تحت اللفظی
Literal Translation

ترجمه ی تخصصی
Specialist Translation

ترجمه ی چکیده
Gist Translation

ترجمه ی حرفه ای
professional Translation

ترجمه ی شنیداری- دیداری
Audiovisual Translation

ترجمه ی طبیعی
Natural Translation

ترجمه ی غیر مستقیم
Indirect Translation

ترجمه ی کاذب
Pseudotranslation

ترجمه ی ماشینی
Machine Translation

ترجمه ی مستند
Documentary Translation

ترجمه ی معکوس
Back-Translation

ترجمه ی معنایی
Semantic Translation

ترجمه ی مقیدبه مرتبه
Rank-bound Translation

ترجمه ی نامقیّد
Unbounded Translation

ترجمه ی نمایش نامه
Theatre Translation

ترجمه ی نهان
Covert Translation

ترجمه ی وارونه
Inverse Translation

تصریح
Explication

تضمّن
Implicature

تضمین کیفیت
Quality Assurance

تغییر زاویه ی دید
Modulation

تعادل
Equivalence

تعادل پویا / معادل پویا
Dynamic Equivalence

توانش
Competence

توانمندسازی
Empowerment

ثبت ضربات صفحه کلید
Keystroke Logging

جابه جایی
Transposition

جبران
Compensation

جنسیت
Gender

جهانی شدن
Globalization

جهانی های ترجمه
Universals of Translation

چرخش فرهنگی/ دور فرهنگی
Cultural Turn

چندوجهی بودن
Multimodality

حافظه ی ترجمه ای
Translation Memory

حمایت/ حامیان
Patronage

خبرگی
Expertise

خطای آشکار
Overt error

خطای ترجمه ای
Translation Error

خطای نهان
Covert error

خلاقیت
Creativity

دشواری
Difficulty

دوبله / گفتارگردانی
Dubbing

راهبرد ترجمه/ راهکار ترجمه
Translation Strategy

رمز سوم
Third code

رمزگردانی بین زبانی
Transcoding

روانی
Fluency

رویکرد تفسیری
Interpretive Approach

رویکردهای پسااستعماری
Postcolonial Approaches

رویکردهای پساساختارگرایی
Poststructuralist Approaches

رویکردهای مطالعات فرهنگی
Cultural studies Approaches

رویکردهای نقش گرا
Functionalist Approaches

زیرنویس
Subtitling

ساده سازی
Simplification

سبک
Style

سوء تعبیر
Misinterpretation

سویگی
Directionality

صداگذاری مجدد
Revoicing

صدای شاهد/ صدای روی تصویر
Voice-over

عدم تعیّن در ترجمه
Indeterminacy of Translation

عرضه ی اطلاعات
Informationsangebot

عمل ترجمه ای
Translatorial Action

فرایند ترجمه
Process of Translation

فرضیه ی عناصر بی همتا
Unique Items Hypothesis

فرهنگ
Culture

فکرگویی
(Think-Aloud Protocol (TAP

فن ترجمه
Translation Technique

قدرت
Power

قوانین ترجمه
Laws of Translation

قیاس جعبه ی سیاه
black-Box Analogy

کنش گری
Agency

کنش های گفتاری
Speech Acts

کیفیت
Quality

کیفیت سنجی
Quality Assessment

گرته برداری
Calque

گزارش شفاهی
Verbal Report

گونه ی متن/ ژانر
Genre

گونه شناسی متن
Text Typology

لفظ زدایی
Deverbalization

ماهیت گرایی
Essentialism

متن التقاطی/ دورگه
Hybrid Text

متن مبدا
Source Text

متن مقصد
Target Text

متن موازی
Parallel Text

متن های منظورشناختی
Pragmatic Texts

مثلث سازی
Triangulation

مجموعه ی اصطلاحات/ اصطلاح شناسی
Terminology

مسئله ی ترجمه ای
Translation Problem

مصداق نمونه/ نمونه ی اصلی
Prototype

معنای ضمنی
Connotative Meaning

معنای مصداقی/ معنای ارجاعی
Denotative Meaning

معنای نادرست/ اشتباه
Incorrect Meaning

مطالعات ترجمه
Translation Studies

مطالعات توصیفی ترجمه
Descriptive Translation Studies

مطالعات داده بنیاد ترجمه

Empirical Studies of Translation

مکتب آدم خواری

Cannibalism

منظورشناسی

Pragmatics

میانجیگری

Mediation

میم

Meme

ناپیدایی مترجم

Invisibility of The Translator

نقد ترجمه

Translation Criticism

نقش های زبان

Language Functions

نظریه ی اسکوپوس

Skopos Theory

نظریه ی مناسبت

Relevance Theory

نظریه ی نظام چندگانه

Polysystem Theory

واحد ترجمه

Unit of Translation

وجه مقایسه ای/ وجه مشترک

Tertium Comparationis

هنجار/ عرف
Norm

هنجارگرایی / معیارسازی
Normalization

پیش گفتار مولف

مطالعات ترجمه و گستره ی آن

گرایش رو ز افزون دانشگاه ها به مطالعه ی نظام مند ترجمه سابقه ی چندانی ندارد، گرچه کار ترجمه و نظریه پردازی درباره ی آن پیشینه ای چندین هزار ساله دارد. هنوز بیش از سه دهه از تاسیس رشته ی مطالعات ترجمه در دانشگاه ها نمی گذرد. بسیاری تاسیس این رشته را به مقاله ی هولمز با عنوان «نام و ماهیت مطالعات ترجمه» نسبت می دهند که در سال ۱۹۷۲ در کنفرانس کوپنهاگ قرائت شد و سال ها بعد به چاپ رسید و در دسترس عموم قرارگرفت. عنوان رشته ی «مطالعات ترجمه» که قبل از آن ترجمه شناسی یا نظریه ی ترجمه نامیده می شد، از همین مقاله گرفته شده است.
از دهه ی۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ ترجمه پژوهی شاخه ای از زبان شناسی کاربردی تلقی می شد. این برداشت ناشی از تلاش هایی است که در آن سال ها برای طراحی سیستم های ترجمه ی ماشینی صورت می گرفت. بر آن اساس، هسته ی اولیه ی ترجمه پژوهی ماهیتی کاربردی داشت، حتی در اغلب مواردی که ظاهراً به مسائل نظری می پرداخت. نتایج این پژوهش ها در مراکز تربیت مترجم نیز استفاده پیدا کرد، مراکزی که برای برآوردن نیاز روزافزون به مترجمان حرفه ای همواره در حال گسترش بودند. ظهور این مراکز در اروپا در دهه ی ۱۹۹۰ به اوج رسید.
رویکردهای اولیه ی زبان شناسی اساساً ترجمه را از دیدگاه مقابله ای، آن هم به صورت پاره های زبانی مجزا به ویژه در سطح واژه یا جمله بررسی می کردند. اما دیری نپایید که گرایش به دیگر سطوح توصیف زبان شناختی نیز پیدا شد و ترجمه بر اساس پژوهش های زبان شناسی متن، تحلیل گفتمان و منظو ر شناسی نوعی بازآفرینی به حساب آمد. همگام با این امر، پیدایش سایر دیدگاه های بین رشته ای به گسترش قلمرو ترجمه پژوهی کمک کرد: نظریه ی اطلاعات و علوم ارتباطات به ترجمه صبغه ی اجتماعی بخشیدند و آن را عملی دانستند که علاوه بر مترجم، کنش گران دیگری (برای مثال سفارش دهندگان ترجمه و خوانندگان) نیز در آن نقش دارند و علاوه بر ملاحظات زبان شناختی مستلزم ملاحظات دیگری هم هست. خلاصه آن که نقش گرایی در سطوح مختلف مطالعات ترجمه مطرح و همین امر موجب گسترش دامنه ی ترجمه پژوهی شد.
از دیرباز مطالعات ادبی و فلسفی به ترجمه گرایش فراوان نشان داده اند. این امر نیز افق های جدیدی به روی مطالعات ترجمه در عصر حاضر باز کرده است. گفتمان ترجمه در طول تاریخ صرفاً به نقد ترجمه ی متون ادبیات و فلسفه یا متون مقدس (به ویژه انجیل) منحصر بوده است. در واقع می توان گفت قدیمی ترین رویکرد ترجمه بر بنیان هرمنوتیک استوار است که به موجب آن ترجمه نمونه ای است از مشکلات بزرگ تری چون تفسیر و درک متن. مطالعات ادبی به تحقیق درباره ی آن دسته از مفاهیم ترجمه ای کمک کرد که ابتدا در حوزه های ادبیات تطبیقی و مطالعات فرهنگی مطرح شده بود، از مفاهیمی چون «نظام» یا «هنجار» گرفته تا بازنمایی هویت های فرهنگی گوناگون. رویکردهای هرمنوتیک که با مطرح شدن پساساختارگرایی و ساختارشکنی احیا شده اند، به تازگی موضوع هایی از قبیل بینامتنیت و چندمعنایی افسارگسیخته ی زبان را پیش کشیده اند و در پی کشف این موضوع هستندکه ترجمه به رغم نامتقارن بودن زبان ها، چگونه می تواند حق نویسندگانِ مبدا را رعایت کند. این نگرانی در ربع اول قرن ۱۹ مطرح شد، زمانی که شلایرماخر، فیلسوف کلامیِ اهل آلمان این موضوع را پیش کشید که مترجم آیا باید نویسنده را به سوی خواننده بکشاند یا خواننده را به سوی نویسنده (البته او خود گزینه دوم را ترجیح می داد).
مقاله ی جیمز هولمز که در بالا یاد شد ایجاد یک شاخه ی توصیفی در مطالعات ترجمه را طراحی کرد، شاخه ای که پدیده های ترجمه را به دور از هرگونه تعصب تجویزگرایانه که به نظر هولمز در پژوهش های اولیه ی ترجمه به چشم می خورد، مطالعه می کند. از دهه ی ۱۹۷۰ به بعد، گروهی از پژوهشگران با پیش زمینه های مختلف برای توسعه ی این شاخه تلاش بسیار کردند و با تغییر پارادایم مطالعات ترجمه به استقلال این رشته کمک کردند. رویکردهای توصیفی برخلاف رویکردهای مبداگرای پیشین، متون ترجمه را جزئی از فرهنگ مقصد تلقی می کنند و به این اعتبار به بررسی خاستگاه فرهنگی ـ اجتماعی و زبان شناختی آن ها می پردازند. تمرکز بر محدودیت ها و عوامل تاثیرگذار در ترجمه در حوزه ای دیگر از مطالعات ترجمه مطرح است و به تازگی مورد توجه پژوهشگرانی قرارگرفته که به فرایندهای شناختی ترجمه می پردازند.
هولمز در مطالعه ی خود هم چنین بین دو شاخه ی محض(نظریه و توصیف) و کاربردی (تربیت مترجم، توسعه ی ابزارهای کمکی ترجمه و نقد ترجمه) تمایز قایل شده است. این تمایز گرچه با اقبال همراه بوده، اخیراً به بوته ی نقد کشیده شده است و ترجمه پژوهان در پی درهم شکستن مرزهای این تمایز هستند.
بر اساس مطالب یاد شده، ماهیت بین رشته ای مطالعات ترجمه (به دلیل تلاقی با رشته های زبان شناسی، مطالعات ادبی، فلسفه، جامعه شناسی، مطالعات فرهنگی، علوم کامپیوتر و روان شناسی و غیره) می بایست آشکارتر شود. بر این اساس، فرهنگ حاضر که مفاهیم بنیادی مطالعات ترجمه را ارائه می کند، هرگز ادعای جامعیت ندارد، چه به دلیل بین رشته ای بودن مطالعات ترجمه هرگونه تلاش برای جامع بودن محکوم به شکست است. تعداد عناوین منتشر شده درباره ی ترجمه در چند سال گذشته و تکثر دیدگاه های مطرح در ترجمه پژوهی به گونه ای است که گردآوری تمام مفاهیم در یک اثر تقریباً امری محال است. بنابراین، فهرست گنجانده شده در این فرهنگ را لاجرم باید فهرستی گزینشی تلقی کرد که بدون شک از دیدگاه ترجمه پژوهی خود مولف تاثیر پذیرفته است، هر چند تلاش بر این بوده که به خوانندگان اطمینان داده شود که تمام دیدگاه های مطرحِ ترجمه در فرهنگ حاضر عرضه شده و حداقل به مفاهیم محوری آن اشاره شده است.
به طریق اولی، مفاهیم گزینش شده به منظور معرفی اجمالی مطالعات ترجمه صورت گرفته است. در گزینش مدخل ها ذائقه ی ترجمه پژوهان انگلیسی زبان در نظر بوده. تلاش براین بوده که فرهنگ حاضر به پژوهش های ترجمه ی مکتوب منحصر شود. از این رو، مفاهیم مطرح در ترجمه ی شفاهی در این فرهنگ گنجانده نشده است، چه ترجمه ی شفاهی خود یک رشته ی مجزا است که فرهنگ خاص خود را می طلبد.

گیزپه پالامبو ایتالیا، ۲۰۰۸

معرفی مجموعه

کار ترجمه سابقه ای بسیار طولانی دارد، اما مطالعات ترجمه رشته ی دانشگاهی نسبتاً نوپایی است که به بررسی متن ترجمه، فرایند ترجمه و نقش ترجمه در جوامع و در دوران های تاریخی مختلف می پردازد. این رشته با رشته های دیگری چون زبان شناسی، روان شناسی زبان، جامعه شناسی، تاریخ نگاری و مطالعات فرهنگی تعامل دارد. یعنی هم ابزارهایی برای تحقیق در این رشته ها فراهم می کند و هم خود از یافته ها و ابزارهای پژوهشی آن ها استفاده می کند و راه را برای تحقیقات میان رشته ای هموار می کند.
تاسیس و گسترش مطالعات ترجمه در مقاطع مختلف دانشگاهی انگیزه ای فراهم آورد برای معرفی مطالب اصلی این رشته به پژوهشگران، مترجمان، مدرسان ترجمه، ترجمه آموزان و همه ی کسانی که با جنبه های نظری و عملی ترجمه سرو کار دارند و به آن ها می پردازند. کتاب حاضر جزئی از مجموعه ی بزرگ آشنایی با مطالعات ترجمه است که به کمک متخصصان، دست اندر کاران و علاقه مندان مطالعات ترجمه در ایران و به همت نشر قطره به این منظور تهیه شده است.

دبیر مجموعه
فرزانه فرح زاد
استاد دانشگاه علامه طباطبائی

مراجع ترجمه

براهنی، محمدنقی و دیگران، واژه نامه ی روا ن شناسی و زمینه های وابسته.تهران: فرهنگ معاصر،۱۳۸۰.
ترابی، محمدعلی. فرهنگ زبان شناسی و علوم رفتاری وابسته. تبریز: دانیال،۱۳۸۲.
حق شناس، علی محمد و حسین سامعی و نرگس انتخابی. فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی ـ فارسی. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷۹.
صلح جو، علی. نظریه های ترجمه در عصر حاضر. ادوین گتنزلر. تهران: هرمس،۱۳۸۰.
فرح­زاد، فرزانه­ و غلام رضا تجویدی و مزدک بلوری. فرهنگ توصیفی اصطلاحات مطالعات ترجمه. مارک شاتلورت، مویرا کاوی. تهران: یلدا قلم،۱۳۸۵.
مهاجر، مهران و محمد نبوی. واژگان ادبیات و گفتمان ادبی. تهران: آگه،۱۳۸۱.
باطنی، محمدرضا و دیگران. فرهنگ معاصر انگلیسی - فارسی. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷۶.