کتاب نمایشنامه بیژن و منیژه نشر انتشارات نمایش

عاشقان اساطیری یکی از عناصر اصلی ادبیات کلاسیک فارسی محسوب می‌شوند. عاشقانی که در برهه‌ای از تاریخ این سرزمین زیسته‌اند و داستانشان سینه به سینه گشته و ماندگار شده‌ است. یا  زاده‌ی ذهن و تخیل شاعران بلند آوازه‌ی این سرزمینند. «شیرین و فرهاد»، «لیلی و مجنون»، «ویس و رامین»، «وامق و عذرا» اسامی آشنایی برای ما ایرانی‌هاست، عاشقانی با داستان‌هایی پر‌سوز و گداز و غمگین که اغلب بی سر‌انجامند و شنیدنشان قلب شنونده را به درد می‌آورد و عواطف انسانی را بیدار می‌کند.

شاهنامه بزرگ‌ترین اثر ادبیات کهن ایران نیز قصه‌های عاشقانه‌ای را روایت می‌کند که آشناترین آنها بیژن و منیژه است. عشقی که در یک نگاه زبانه می‌کشد و ماجرای بزرگی را رقم می‌زند. شاید خواندن شاهنامه برای هر کسی آسان نباشد، اما دانستن ماجرای عشق بیژن و منیژه در قالب یک نمایشنامه‌ی درام خالی از لطف نخواهد بود.

درباره نمایشنامه بیژن و منیژه به قلم محمود عزیزی

کتاب بیژن و منیژه روایت عشق اساطیری پسری از ایران و دختری از توران است که به شکل‌های مختلف بازنویسی شده است. نسخه‌ای از داستان بیژن و منیژه را «محمود عزیزی»، بازیگر و کارگردان ایرانی در قالب نمایشنامه بازنویسی کرده است. نمایشنامه‌ی  بیژن و منیژه که در پانزده پرده نوشته شده است و اولین‌بار سال 1387 در «تئاتر شهر» تهران اجرا شد.

«هومن برق نورد» و «پرستو گلستانی» در این نمایشنامه نقش‌های بیژن و منیژه رابازی کردند و پس از پایان اجرای این تئاتر، «انتشارات نمایش» متن نمایشنامه بیژن و منیژه به صورت کتاب منتشر کرد. خواندن این نمایشنامه هم می‌تواند سفری جذاب برای خواننده به ایران و توران زمانه‌ی «کیخسرو» و لمس عاشقانه‌ی زیبای بیژن و منیژه باشد. خرید و دانلود کتاب الکترونیکی و نسخه پی دی اف (pdf) نمایشنامه بیژن و منیژه در همین صفحه ممکن است.

درباره محمود عزیزی، نویسنده نمایشنامه بیژن و منیژه

محمود عزیزی بازیگر، کارگردان و نمایشنامه نویس ایرانی است. او دکترای تئاتر دارد و استاد «پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران» است. محمود عزیزی نمایش‌های زیادی را روی صحنه برده است و علاوه بر نمایشنامه‌ی بیژن و منیژه، نمایشنامه‌های «اقلیما»، «مسلم بن عقیل» و «حر» هم از آثار اوست . عزیزی به موازات نمایش‌نامه نویسی و کارگردانی تئاتر، مقابل دوربین رفت و به عنوان بازیگر شناخته شد. عزیزی با فیلم‌هایی مانند «لیلی با من است»، «دختری با کفش‌های کتانی»، «چشمهایش»،«ستایش»، «پدرخوانده » و... شناخته شده است.

نگاهی به  داستان بیژن و منیژه

قصه‌ی بیژن و منیژه در زمان پادشاهی «کیخسرو» پسر «سیاوش» در ایران اتفاق می‌افتد. مردمانی از سرزمین «اَرمان» که در نزدیکی مرز ایران و توران قرار دارد، نزد «کیخسرو» به دادخواهی می‌آیند. اَرمانیان بیان می‌کنند که سرزمینشان مورد حمله‌ی گرازان قرار گرفته است. «کیخسرو» تصمیم می‌گیرد دو پهلوان برای مقابله با  گرازان بفرستد.

بیژن پسر جوان «گیو» پهلوان نامدار ایرانی داوطلب می‌شود، «گیو» مخالفت می‌کند اما پسر پافشاری می‌کند، در نهایت «کیخسرو» می‌پذیرد و بیژن راهی مرز ایران و توران می‌شود. «گرگین» پسر «میلاد» دیگر پهلوان نامدار ایرانی بیژن را همراهی می‌کند. در شاهنامه آمده است که «گرگین» چندان پاک سرشت نبود و به حیله‌گری معروف بود. چون به میدان نبرد می‌رسند، «گرگین» بیژن را تنها می‌گذارد و از مبارزه با گرازها امتناع می‌کند. بیژن به تنهایی گرازها را شکست می‌دهد و باز می‌گردد. «گرگین» شجاعت و دلاوری او را تحسین می‌کند اما در دل نگران بدنامی خودش می‌شود. پس حیله‌ای به کار می‌بندد. بیژن را به نزدیکی اردوی دختران تورانی می‌برد. منیژه دختر «افراسیاب»، پادشاه توران، چشمش به بیژن می‌افتد و دل می‌بازد، از طرفی بیژن هم محو زیبایی دختر تورانی می‌شود. منیژه دایه‌اش را می‌فرستد تا نام و نشان بیژن را بپرسد و او را به اردو دعوت کند، بیژن به اردوی دختر «افراسیاب» می‌رود و داستان ادامه پیدا می‌کند.

شاهنامه؛ مهم‌ترین اثر منظوم فارسی

شاهنامه فردوسی بزرگترین اثر منظوم (شعر) فارسی است. این کتاب نزدیک به 50000 بیت دارد. شاهنامه روایتی تاریخی و حماسی است که از پادشاهی «پیشدادیان» در ایران آغاز می‌شود و با روایت روزگار «کیانیان» و «اشکانیان» و «ساسانیان» ادامه می‌ یابد. شاهنامه با حمله‌ی اعراب به ایران به پایان می‌رسد.

فردوسی پیش از آغاز سرایش شاهنامه داستان بیژن و منیژه را سروده بود. سپس سال 367 هجری قمری  نگارش شاهنامه را آغاز کرد. در تاریخ آمده که اولین ویرایش شاهنامه سال 384 هجری قمری تمام شد، اما فردوسی باز هم سال‌های زیادی را برای کامل‌کردن شاهنامه وقت گذاشت. پایان تحریر کامل شاهنامه را سال 400 هجری قمری یعنی 16 سال پس از نسخه‌ی‌ اولیه می‌دانند. سرایش و تکمیل شاهنامه در مجموع 35 سال به طول انجامید.

فردوسی شاهنامه را فارسی سره نوشته است و کلمات عربی بسیار اندکی در آن به کار برده است. این کار فردوسی با توجه به اینکه در زمانه‌ی او زبان علم و ادبیات در ایران عربی بود و کسی به فارسی نمی‌نوشت، نقش بسزایی در حفظ ادبیات و زبان فارسی داشته است.

قدیمی‌ترین نسخه‌ی شاهنامه، نسخه‌ی دست نویسی است که در «موزه‌ی فلورانس» ایتالیا نگهداری می‌شود. این نسخه مربوط به تقریبا 200 سال پس از سروده‌شدن شاهنامه است. «موزه‌ی فلورانس» نسخه‌ی دیجیتالی از این شاهنامه تهیه کرده است تا پژوهشگران بتوانند از این اثر ارزشمند استفاده کنند.

یکی دیگر از ارزشمندترین و نفیس‌ترین نسخه‌های شاهنامه، «شاهنامه‌ی بایسنقری» است که در «کاخ گلستان» نگهداری می‌شود این شاهنامه که پر از نگارگری‌های زیباست به دستور شاهزاده «بایسنقر میرزا» نوه‌ی «تیمور لنگ» در قرن نهم هجری قمری تهیه شد. این نسخه از شاهنامه سال ۱۳۸۶ در برنامه‌ی «حافظه جهانی یونسکو» به نمایش در آمده است.

حکیم ابوالقاسم فردوسی

ابوالقاسم فردوسی توسی، شاعر بلندآوازه‌ی ایرانی است که در قرن چهارم هجری قمری زندگی می‌کرد. تاریخ تولد او سال 329 هجری قمری ذکر شده است. او در خانواده‌ای دهقان در دهکده‌ی پاژ از توابع توس مشهد زاده شد و در همانجا روزگار می‌گذراند. در «شاهنامه ‌بایسنقری» لقب حکیم در ابتدای نام شاعر آمده است که مورخان و پژوهشگران بر این باورند این لقب  اشاره به آشنایی او با «حکمت خسروانی»، حکمت باستانی ایران دارد.

غیر از شاهنامه که بزرگی‌اش در کلام نمی‌گنجد و برای جاودانه کردن هر کسی در تاریخ کافی است، آثار دیگری هم به «حکیم توس» منتسب شده است. از میان این آثار می‌توان «هجونامه» را که سروده‌ای در نقد و سرزنش «سلطان محمود غزنوی» است نام برد. میان پژوهشگران ادب فارسی درباره‌ی صحت این مسئله اختلاف وجود دارد.

فردوسی سال 416 هجری قمری در 87 سالگی در زادگاهش در گذشت. آرامگاه این شاعر بلند آوازه‌ی ایران زمین در «توس»، 25 کیلومتری شمال غرب مشهد قرار دارد. بنای آرامگاه فردوسی را «هوشنگ سیحون»، استاد مجسمه ساز ایرانی بر اساس طرحی از «کریم طاهرزاده» بازسازی کرده است. 25 اردیبهشت در تقویم ایران «روز بزرگداشت فردوسی» نام دارد.

روایت‌های دیگری از بیژن و منیژه

بیژن و منیژه مانند بسیاری از قصه‌های کهن دیگر چندین و چندبار به شکل‌های مختلف بازنویسی شده است و سوژه‌ی نمایشنامه‌ها و فیلم‌های زیادی قرار گرفته است. «ابراهیم پورداوود» ایران‌شناس و استاد فرهنگ باستان و زبان اوستایی دانشگاه تهران، سال 1344 بیژن و منیژه را بازنویسی کرد. در آغاز کتاب «پورداود» مقدمه‌ی مفصلی درباره‌ی فردوسی و شاهنامه وجود دارد. فیلم «بیژن و منیژه» نیز سال 1337 به کارگردانی «منوچهر زمانی» در ایران ساخته شد.

از میان بازنویسی‌های دیگر بیژن و منیژه می‌توانیم به تصحیح «مجید سیف» که انتشارات « ارغوان» سال 1373 منتشر کرده و تصحیح «مریم لطفعلی»، انتشارات «گوهر اندیشه» اشاره کنیم. «بازنویسی داستان بیژن و منیژه» نوشته‌ی «ساسان مژده» را هم می‌توانید از فیدیبو دانلود کنید.

بخشی از نمایشنامه بیژن و منیژه 

صحنه چهارم: خیمه‌ی منیژه

(از دور صدای جشن و سرور، آواز گروهی از زنان شنیده می‌شود. موسیقی شاد صحنه را پر می‌کند. خیمه و خرگاه منیژه پدیدار می‌شود. منیژه، بیژن را می‌بیند. در این گیر و دار، دایه از درون خیمه خارج می‌شود، دست منیژه را می‌گیرد و به داخل می‌کشاند. بیژن هراسناک صحنه را می‌پاید. پرده پنجره کوچک خیمه به کناری می‌رود. صورت منیژه نمایان می‌شود و پرده بسته می‌شود. «گرگین» در کنار بیژن پدیدار می‌شود.)

گرگین: این لحظه غایت شور زندگی است؛ بیهوده تو را به این سفر تشویق نمی‌کردم. چه می‌گویی؟ بیژن!

بیژن: هان، چه گفتی؟

«گرگین»: حال غریبی داری، می‌دانم، لحظه‌ی باشکوه عشق، امواج برآمده از ضربان قلب سینه‌ی ستبر پهلوان را کوچک و حقیر می‌کند. دل به پرواز دارد. مهربان بودی، مهربان‌تر شدی، آرام و صبور باش آن چه باید می‌شد، شد. اتفاق افتاده است. حال باید در انتظار شعله‌های عشق و نتیجه‌‌ی آن ماند.

(«گرگین» با زهر خنده‌ای شیطانی از کنار بیژن ناپدید می‌شود. دایه از درب خیمه خارج می‌شود، با ترس به اطراف نگاه می‌کند. با سرعت خود را به طرف بیژن می‌رساند.)

دایه: تو از تبار سیاه‌وشی، هان؟

بیژن: من ، من، نمی‌دانم چه بگویم.

(دایه شال بیژن را می‌گیرد.)

دایه: احتیاج به گفتن نیست. روی تو فقط در رویاها دیده می‌شود و اکنون من ، زن نیک این دیار، قادر نیستم در چشمان تو بنگرم. گویی شعایی نورانی از درون چشمان سیاه تو کمانه می‌گیرد و از میان قلب من عبور کرده نقشی بر صخره‌های دور دست می‌نشاند که از دور کلمه عشق در آن خوانده می‌شود.

بیژن : چه می‌گویی؟ کمی دندان به جگر گیر تا من نیز بتوانم احساس خود رابیان کنم. به علاوه شالم را رها کن، این عمل می‌تواند موضوع مباحث پیچیده‌ای گردد که تاکنون بابت آن انسان‌های زیادی حیثیت و شرف خود را به باد داده‌اند. من روی تو را همچون روی فرشتگان می‌بینم.

(منیژه دیده می‌شود که از پشت پرده خیمه هر از گاهی خود را می‌نمایاند.)