کتاب سفرنامه يه‌ناگا تويوکيچي در ايران و آناطولي

یه‌ناگا تویوکیچی (۱۸۶۲-۱۹۳۶) در ایالت چیکُوگو (که امروزه ایالت فُوکُوئوکا خوانده می‌شود) در شمال کیُوشُو، جزیرۀ جنوب غربی ژاپن، به دنیا آمد. در نوجوانی به مدرسۀ اروپاییِ کُوماموتو و مدرسۀ انگلیسیِ دوءشیشا رفت؛ و پس از گرویدن به آیین مسیح، به کُوماموتو بُوندو که بنیادی برای تبلیغ و ترویج مسیحیّت بود پیوست. در سال ۱۸۸۴ به امریکا رفت و در دانشگاههای اُبِرلین و جان هاپکینز تحصیل کرد، و پایان‌نامۀ دکتری خود را در موضوع ِ«دورۀ پیشرفت مشروطیّت در ژاپن؛ سالهای۱۸۵۳-۱۸۸۱» گذراند. پس از بازآمدن به ژاپن، در سال ۱۸۹۰ مربّی مدرسۀ حرفه و صنعت توکیو (که اکنون دانشگاه واسِدا است) شد، و به تدریس و معرفی سیاست امریکا پرداخت. در سال ۱۸۹۲ همسر اختیار کرد؛ اما این ازدواج به جدایی انجامید. پس از آن به تدریس در دانشگاه کِی‌ئو گُیجُوکُو پرداخت، و همزمان استادی مدرسۀ عالی تجارت (دانشگاه هیتوتسُوباشی کنونی) را نیز داشت. در دسامبر سال ۱۸۹۷ کارِ مترجمی در وزارت خارجه را پیشه ساخت، و در این سِمَت اوءکُوما شیگِه‌نوبُو بانیِ بعدیِ دانشگاه واسِدا را به وزارت خارجه معرفی و او را در رسیدن به هدفش یاری کرد. در سال ۱۸۹۹ به یاری دوستش توکُوتومی شوهوء، که او را به گوتوء شیمپِی فرماندار کشوری تایوان توصیه کرد، در بنگاه دارویی حکومت ژاپنی تایوان در تایپه به کارِ بررسی وضع تریاک پرداخت؛ و در این شغل بود که با مأموریت بررسی و شناسایی راههای قاچاق تریاک به تایوان، و بطور کلی تدبیر سیاست تازه‌ای برای وارد کردن و تأمین کم‌هزینه‌ترِ تریاک مورد نیاز تایوان، به غرب آسیا ـ ایران و ترکیۀ آسیایی یا آناطولی ـ سفرکرد، و در مسیر بازگشتنش به ژاپن وضع تولید و صدور تریاک در عربستان و هندوستان و برمه را نیز بررسید، و پس از سفری دَه ماهه در ماه مارس سال ۱۹۰۰ به تایپه بازگشت و نتیجۀ کار تحقیق و یافته‌های خود را در گزارشی به فرمانروای کل لشکری ژاپن در تایوان تسلیم کرد (سند شماره ۷-۱۰۹-۴، محفوظ در بنیاد گوتوء شیمپِی و فیلم آن در کتابخانۀ مجلس یا کتابخانۀ ملّی ژاپن).