کتابِ مکتب در فرایند تکامل با عنوان فرعیِ «نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین»، ترجمهٔ کتاب «بحران و تثبیت در دوره تکوینی اسلام شیعی؛ ابوجعفر ابن قبه رازی و سهم او در اندیشهٔ شیعیِ امامی» است که در سال ۱۹۹۳ از سوی انتشارات داروین به قلم سید حسین مدرسی طباطبایی در شهر پرینستون منتشر شد.ظاهراً هاشم ایزدپناه کتاب را در همان سالها به فارسی ترجمه کرد و نسخههای کپیشدهٔ آن حتی در شهر قم دست به دست میگشت.
سرانجام ویرایش جدید این کتاب با ترجمه «هاشم ایزد پناه» و مقدمه جدید مولف در سال ۱۳۸۶ با مجوز وزارت ارشاد، به طور عمومی و رسمی منتشر شد و در صدر جدول کتابهای پرفروش قرار گرفت. آنچنانکه از چاپ اول در مهر ۸۶ به چاپ سوم در آذرماه ۸۶ رسید.
سید حسین مدرسی طباطبائی در مقدمه ویرایش جدید کتاب مینویسد:
اصل انگلیسی کتاب بدین گونه بیست سالی پیش ازاین، برای حال و هوایی دیگر و در پاسخ به نیازی در شرایط زمانی و مکانی و فرهنگی خاص تدوین شده بود. در آغاز بر این باور بودم که به خاطر همین مسائل جنبی مطرح شده در کتاب، برگردان فارسی آن سودمند نیست چه برخی از مباحث زمینه ساز تدوین آن در جوامع ما مطرح نبود و تحریک ساکن، موجبی نداشت. حتی وقتی کتاب به هر صورت در آمریکا ترجمه شد خوشدل بودم که در ایران جز چند نسخه بسیار معدود[زیراکس]، چیزی از آن در دسترس قرار نگرفت... بر سر هم، اکنون پس از گذشت سالها به نظر میرسد که دیگر آن ملاحظات پیشین، زمینهای ندارد.
ماجرای غریب امامت امام دوازدهم شیعیان دورانی از حیرت و شک و تردید با خود به همراه داشت. در این میان عقاید شیعه امامیه حتی توسط دیگر گروههای شیعیان همچون زیدیه و اسماعیلیه مورد نقد و شماتت واقع میشد. بحثهای (از دید من خواندنی) ابن قبه در دفاع از مکتب تشیع امامیه در چنان زمانی مطرح شده است و از جهات متعدد میتوان از آن برای شناخت بهتر تاریخ مذهب بهره گرفت.
یکی از نقصهای ترجمه کتاب "مکتب در فرایند تکامل" عدم ترجمه بخشهای عربی و به خصوص پیوستهای آن بود.
البته برای کسی که آشنایی مختصری با زبان عربی داشته باشد چندان سخت نیست که بحثهای ابن قبه را با همان متن عربی هم مرور کند اما به هر حال متن ترجمه شده خیلی فرق میکند، به ویژه که خوب هم ترجمه شده باشد.
از جناب آقای قابل ممنون هستم بابت ترجمه خوب و بهجایشان. به نظرم خواندن کتاب استاد بزرگوار جناب مدرسی کامل نیست مگر آنکه حداقل پاورقیها و پیوستها هم دنبال شوند.