کتاب تحلیل فقهی کیفر قصاص اثر واهب لطفی نشر فرزانگان دانشگاه

قصاص در لغت، اسم مصدر از ریشه «قصَّ یقُصُّ» به معنای پیگیری نمودن اثر چیزی است اما در فقه و حقوق قصاص مجازات مجرم به شکلی معمولاً مشابه جرم را گویند. به عنوان مثال اعدام قاتل به سبب انجام قتل، یا کور کردن فردی که بینایی دیگری را از او گرفته‌است. قصاص اصطلاح دو کلمه‌ای و مفهوم آن در جمله تغییر می‌یابد. قص، به معنی کوتاه و در جمله اگر منظور صبحت کردن باشد یعنی کوتاه کردن سخن، مختصر گفتن است. اما در فعل سریع عمل کردن است. چون در اعصار گذشته در ارکان دولت‌ها و حکومت‌ها تعریفی از حبس یا زندان به‌شکل اصولی وجود نداشت لذا بهترین شکل احقاق حقوق، سریع مجازات کردن بود. مثل کسی که اگر پیش از ظهر فردی را به قتل می‌رساند، در صورت دستگیری تا غروب حکم قصاص، یعنی رسیدگی سریع انجام می‌شد چون محلی برای نگهداری یا بازداشت متهم وجود نداشت. قصاص یا نهادهایی شبیه به آن، درمیان جوامع انسانی بی‌سابقه نبوده است، حتی در قدیمی‌ترین قوانین بر جای مانده از تمدن‌های کهن شرقی و غربی، می‌توان نمونه‌هایی از «مقابله به مثل» را در نظام‌های کیفری پیدا کرد. برخی می‌گویند قصاص موجب حیات نیست و باعث می‌شود نفر دیگری هم جانش را از دست بدهد؛ حال آن كه رأفت و رحمت بر انسانیت اقتضا مى كند كه جانی قصاص نشود. در پاسخ باید گفت: «آری! قصاص مستقیما جان دیگری را می‌گیرد ولی غیرمستقیم جان‌هایی را از نابودی نجات می‌دهد! علاوه بر این مسلم است كه هررأفت و رحمتى پسندیده و به صلاح نیست و هرترحمى فضیلت شمرده نمى شود؛ زیرا بكار بردن رأفت و رحمت در مورد جانى قسى القلبی كه برای رسیدن به خواسته نامشروعی یا برای فرونشاندن خشمش، انسان بی‌گناهی را می‌كشد، همچنین ترحم بر قانون شكنی كه به جان، مال و آبروی مردم تجاوز می‌كند، ستمكارى بر افراد صالح و سالم جامعه است.