کتاب درباره‌ی آزادی میل جفری اسکار‌ نشر پندار تابان

هدف مجموعه‌ی «امکان اندیشه» گشودن دریچه‌ای دیگر به‌ فلسفه‌ی غرب در بستر زبان فارسی است. این مجموعه کار خود را با ترجمه‌ی متون تفسیری بر آثار برگزیده‌ی متفکران بزرگ دوران مدرن و به‌ویژه عصر روشنگری آغاز کرده است؛ متفکرانی چون کانت، هگل و شوپنهاور در صدر این فهرست جای دارند. به‌دیگر سخن، فهرست نخستین آثار در «امکان اندیشه» دو ویژگی است که این آثار را به هم مرتبط می‌کنند؛ نخست این‌که این مجموعه کار خود را با اندیشمندان دوران مدرن و عصر روشنگری شروع کرده است و دیگر آن‌که به‌جای ترجمه‌ی متون دست‌اول فیلسوفان و یا حتی متنی تفسیری درباره‌ی آراء متفکر مورد‌نظر، متنی تفسیری درباره‌ی یکی از آثار آن متفکر را برگزیده است.

«امکان اندیشه» با آثار فیلسوفانی آغاز می‌شود که نمایندگان دوره‌ای هستند که پلی است میان اندیشه و فلسفه‌ی یونان و روم در دوران باستان و فلسفه‌ی معاصر. هرچند متفکران دوران مدرن و عصر روشنگری در پی ایجاد نظام فکری مستقل از آرمان‌های سده‌های میانه و حتی دوران یونان و روم باستان بودند، در نهایت نهال اندیشه‌شان را در سرزمین اندیشه‌های پیشین کاشته‌اند. این ادعا که اندیشه‌ی مدرن و به‌ویژه اندیشه‌ی آزادی‌محور عصر روشنگری به‌تمامی با گذشته قطع ارتباط کرده است ادعایی ناپخته و نسنجیده به حساب می‌آید؛ چه دست‌کم دو نفر از بزرگ‌ترین فیلسوفان عصر روشنگری، کانت (دست‌کم در بحث مقولات) و هگل (در کل اندیشه‌اش)، نظری جدی به گذشتگان داشته‌اند. به‌دیگر سخن، این قطع ارتباط آنی و یکسره با گذشته که برخی از شیفتگان تکنولوژی به آن باور، و یا شاید صرفاً آرزویش را، دارند، امری است که دست‌کم در فلسفه جایی ندارد. حال ممکن است این پرسش ضمنی مطرح شود که با اهمیتی که اندیشه‌ی باستان دارد، چرا این مجموعه کارش را از آغاز این سیر شروع نکرده و به میانه‌ی راه آمده و این پل میان دنیای کهن و معاصر را نقطه‌ی عزیمتش فرض کرده است. در پاسخ باید گفت که هرچند اندیشه‌ی باستان تقدم زمانی دارد، پرداختن به آن، دست‌کم برای این مجموعه، تقدم ذاتی ندارد؛ به این سبب که اندیشه‌ی یونان و روم باستان به‌واسطه‌ی گذشتن از صافی متفکران بزرگ اسلامی (و بعضاً ایرانی) برای ایرانیان شناخته‌شده‌تر است، به‌ویژه‌ این‌که اندیشه‌ی یونان باستان و روم به‌نوعی در تاروپود سنت فلسفه‌ی اسلامی تنیده است. به دیگر سخن، فلسفه‌ی باستان یونان و روم تا حدودی در سنت فلسفی ما ادغام شده است. از سوی دیگر، اندیشه‌ی معاصر و متفکران معاصر به‌واسطه‌ی مسائل به‌روزی که مورد بررسی قرار می‌دهند، طبیعتاً مورد توجه مخاطبان و البته مترجمان و ناشران قرار می‌گیرند. اما بر هیچ‌یک از خوانندگانی که حتی اندکی با اندیشه‌های مطرح سده‌ی بیستمی ازجمله اگزیستانسالیسم، ساختارگرایی، پساساختارگرایی، فلسفه‌ی فمینیسم، ساختار‌شکنی و البته روش پدیدارشناسی آشنا هستند پوشیده نیست که بذر همه‌ی این اندیشه‌ها به‌نوعی در زمین‌های حاصل‌خیز دوران مدرن و عصر روشنگری کاشته شده‌ است. از‌این‌روست که «امکان اندیشه» کار خودش را با این متفکران آغاز کرد. البته ناگفته پیداست که کتاب‌های بعدی این مجموعه مقید به این قید نخواهند بود.

دومین ویژگی کتاب‌های «امکان اندیشه» این است که این آثار نه ترجمه‌ی اصل اثر فیلسوف است و نه ترجمه‌ی متنی تفسیری درباره‌ی کل اندیشه‌ی فیلسوف، که ترجمه‌ی تفسیری از یکی از آثار برگزیده‌ی آن متفکر است. این مجموعه دست به ترجمه‌ی آثار اصلی فیلسوفان نزده است چراکه بیش‌تر این آثار پیش‌تر ترجمه شده‌اند. اما دلیل این‌که چرا این مجموعه کارش را با آثاری کلی‌تر درباره‌ی فیلسوفان شروع نکرده است این است که مخاطبانش را خوانندگان جدی‌تر فلسفه، از جمله دانشجویان فلسفه و علاقه‌مندان جدی فلسفه، فرض کرده است. شکی نیست که آثار تفسیری اندیشه‌ی یک فیلسوف خود در رسته‌ی آثار فلسفی قرار می‌گیرد، ولی وقتی موضوع یک کتاب تنها یک اثر فلسفی، و نه مجموعه‌ی اندیشه‌ی یک فیلسوف، باشد متن حاوی باریک‌بینی‌های بیش‌تری است که آثار کلی‌تر فاقد آن‌اند.