کتاب کلاسیسیسم آیرا مارک میلن نشر سفیر فرهنگ و هنر

کتاب «کلاسیسیسم» نوشته‌ی ایرا مارک میلن، سفری است از سرچشمه‌های هنر و اندیشه در یونان و روم باستان تا بازتاب‌های مدرن آن در اروپا و جهان معاصر. این جلد از مجموعه‌ی پژوهشی نویسنده درباره‌ی مکاتب و جنبش‌های ادبی، با نگاهی تحلیلی و میان‌رشته‌ای، نشان می‌دهد که چگونه اصول عقلانیت، نظم و تناسب در هنر کلاسیک، نه‌فقط زیبایی‌شناسی یک دوران، بلکه شالوده‌ی تفکر فرهنگی غرب را بنا کرده‌اند.

میلن در این کتاب، کلاسیسیسم را به‌منزله‌ی نگرشی به جهان معرفی می‌کند؛ نگرشی که در آن تعادل میان احساس و عقل، هماهنگی میان فرد و جامعه، و جست‌وجوی حقیقت در چارچوب قانون و زیبایی معنا می‌یابد. او با اتکا به فلسفه‌ی ارسطو و هوراس، نشان می‌دهد که چرا بازگشت به نظم و اعتدال، پاسخی بود به هرج‌ومرج فکری دوران‌های پیش از آن، و چگونه همین بازگشت، مسیر هنر و ادبیات را برای قرن‌ها تعیین کرد.

در فصل نخست، نویسنده خاستگاه کلاسیسیسم را در میراث فکری یونان و روم بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه اندیشه‌ی «نظم در برابر آشوب» و «عقل در برابر احساس» در این مکتب به اصولی بنیادین تبدیل شد. او تأکید می‌کند که این جنبش در قرون هفدهم و هجدهم میلادی، با حمایت دربارها و نهادهای فرهنگی اروپا، به شکلی تازه احیا شد و به‌ویژه در فرانسه با آثار مولیر، راسین و کرنِی به اوج رسید.

در فصل دوم، میلن به معرفی نویسندگان و شاعران برجسته‌ی کلاسیسیسم در اروپا می‌پردازد: از مولیر که با طنز اجتماعی خود چهره‌ی ریاکاری و تظاهر را افشا کرد، تا الکساندر پوپ که در شعرهایش عقل و اخلاق را در قالبی موزون و هنرمندانه درآمیخت. او در این میان به «قانون سه وحدت» ارسطویی (وحدت زمان، مکان و عمل) اشاره می‌کند و نشان می‌دهد چگونه این اصل، ساختار دراماتیک آثار کلاسیک را تعریف کرده است.

در فصل‌های میانی، کتاب به تأثیر و تداوم سنت‌های کلاسیک در دوران‌های بعدی می‌پردازد. نویسنده با ذکر نمونه‌هایی از اقتباس‌های ادبی و هنری، از رنسانس تا قرن بیستم، نشان می‌دهد که چگونه آثار هنرمندانی چون شکسپیر، گولدن و گوته، با وجود فاصله از عصر کلاسیک، همچنان از اصول زیبایی‌شناختی آن الهام گرفته‌اند.

در بخش «بستر تاریخی»، میلن به‌تفصیل تأثیر عصر روشنگری و عقل‌گرایی قرن هجدهم را بر تثبیت مکتب کلاسیک بررسی می‌کند. او توضیح می‌دهد که چگونه تحولات سیاسی، فلسفی و اجتماعیِ اروپا ــ از پیدایش دولت‌های ملی تا گسترش علم و نقد عقلانی ــ موجب شد که ارزش‌هایی چون نظم، میانه‌روی و هماهنگی به معیارهای فرهنگی بدل شوند.

فصل «تاریخ در گذر زمان» از درخشان‌ترین بخش‌های کتاب است؛ نویسنده در آن نشان می‌دهد که چگونه کلاسیسیسم در هر عصر، با چهره‌ای تازه باززاده شده است. از نئوکلاسیسیسم قرن هجدهم در معماری و نقاشی گرفته تا بازتاب‌های مدرن آن در ادبیات و تئاتر قرن بیستم، اصول کلاسیک همواره چون شالوده‌ای پایدار زیر لایه‌های تحول هنری حضور داشته‌اند.

در فصل پایانی، با عنوان «نگاه نقادانه»، میلن به بررسی دیدگاه‌های منتقدان می‌پردازد. او با نگاهی بی‌طرف، هم از ستایشگران کلاسیسیسم یاد می‌کند که آن را معیار والای زیبایی و نظم می‌دانند، و هم از منتقدانی که آن را محدودکننده‌ی تخیل و احساس می‌خوانند. در این میان، او نشان می‌دهد که ارزش ماندگار کلاسیسیسم نه در قالب‌گرایی، بلکه در جست‌وجوی هماهنگی میان عقل و هنر است.

ترجمه‌ی فارسی این اثر به قلم اکرم رضایی بایندر، با نثری روان و وفادار به متن، توانسته است دقت تحلیلی نویسنده را حفظ کند و مفاهیم فلسفی را برای خواننده‌ی فارسی‌زبان روشن و قابل‌درک سازد.

در مجموع، «کلاسیسیسم» کتابی است برای کسانی که می‌خواهند ریشه‌های نظم، تعادل و زیبایی را در هنر غرب بشناسند؛ برای دانشجویان ادبیات، منتقدان هنری و هر خواننده‌ای که باور دارد هنر، پیش از هر چیز، گفت‌وگویی است میان عقل و تخیل. اثری که در عین پژوهشی بودن، خواندنی، منظم و پر از بینش تاریخی است؛ همچون خود کلاسیسیسم، روشن، متعادل و استوار.