کتاب قهرمان در تاریخ نشر انتشارات علمی و فرهنگی

عنوان این کتاب نشان‌دهندۀ موضوع آن است؛ نه یک فلسفۀ خاص تاریخ. کتاب می‌توانست، به حق، عنوان «حدود قهرمان در تاریخ» را نیز به ‌خود بگیرد. این عنوان نیز موضوع کتاب را بیان می‌کند؛ نه آنچه ما درآن‌باره عقیده داریم. آنچه ما بدان عقیده داریم، به ‌تفصیل در کتاب آمده است و از خواننده تقاضا داریم که آن را فقط از عنوان کتاب استنباط نکند.

جز بعضی از متألهین و ماوراء‌الطبیعه‌گرایانِ رازوَر، دیگر کسی منکر آن نیست که تاریخ را مردان و زنان می‌سازند. حتی این منکران نیز به طور نامستقیم مجبور به شناخت این حقیقت عام هستند؛ چراکه خود ایشان از شخصیت‌های تاریخی همچون «ابزارهای» ذات متعال، عدالت، عقل، دیالکتیک، زایتگیشت یا روح ‌اعصار سخن می‌رانند. مردم دربارۀ نتایج به‌کاربردن «ابزارها» در تاریخ، زودتر به ‌توافق می‌رسند تا دربارۀ هدف‌های غایی که «ابزارها» در خدمتشان‌اند یا دربارۀ علل اولیه‌ای که آن‌ها را تعیین می‌کنند. تعیین نتایج دشوار است و دشوارتر از آن، تعیین مقاصد انسانی است. اصولاً وقتی‌که میلی برای شناخت حقیقت در میان است، می‌توانیم هشیارانه به سؤال‌هایی که دربارۀ مقاصد مردمان می‌شود، پاسخ دهیم. اما درمورد مقاصدی که از تجریدها و تعیین علل اولیه برمی‌آید، نمی‌توان به ‌توافق علمی رسید؛ زیرا مفروضات ما دربارۀ معنی و ملاک و حقیقت یکسان نیست.

می‌دانیم که تاخت‌و‌تاز آتیلا سقوط امپراتوری روم را تسریع کرد؛ ولی مانند بعضی از قربانیان دین‌دار او نمی‌توانیم مطمئن باشیم که او «تازیانۀ خدا» بود یا مانند بعضی از دانشمندان جدید کاملاً قانع شویم که او معلول نهایی سلسله علت‌هایی بود که نخستین حلقۀ آن با تغییرات اوضاع چین ساخته شد.

می‌دانیم که هیتلر اقدامی نمود که شش قارۀ جهان را در جنگ فروبرد؛ ولی نمی‌توان گمان کرد آن‌چنان‌که یکی از دانایان اسرار خدایی اخیراً گفته است: «هیتلر و دیگر خودکامگان، ابزارهای عدالت الهی‌اند که سرگشتگان طریق حقیقت را کیفر می‌دهند» یا آن‌چنان‌که دیگری می‌گوید: «هیتلر فقط حاصل علت اساسی عصر آشفتۀ ماست؛ یعنی معلول شکستی است که در هماهنگ‌سازی روابط اجتماعی با نیروهای گستردۀ تولید پدید آمده است.»

-متن از پیشگفتار کتاب-