کتاب ادبیات تطبیقی به روایت سوزان باسنت نشر چشمه

دیر یا زود هر کس که داعیه‌ی فعالیت در حوزه‌ی ادبیات تطبیقی را دارد باید تلاش کند و به این سؤال که از آن نمی‌توان اجتناب کرد پاسخ دهد: ادبیات تطبیقی چیست؟ ساده‌ترین پاسخ این است که ادبیات تطبیقی مطالعه‌ی متون در میان فرهنگ‌هاست، پژوهشی میان‌رشته‌ای است و به الگوهای ارتباطِ میان آثار ادبی، هم در زمان و هم در مکان، می‌پردازد.

بسیاری کار را با ادبیات تطبیقی آغاز نمی‌کنند، بلکه از مکان‌ها و زمان‌های گوناگون به سمت آن حرکت می‌کنند و کار را با آن پایان می‌دهند. گاهی کار را با آرزوی فراتر رفتن از مرزهای حوزه‌ی موضوعیِ خاصی شروع می‌کنند که ممکن است بسیار محدودکننده به نظر آید و گاهی ممکن است نزد آنان دنبال کردن شباهت‌های میان متون یا اثرآفرینان در بافت‌های فرهنگی گوناگون ضرورت داشته باشد. گاهی هم شاید ساده‌ترین کار برای‌شان تبعیت از دیدگاه متیو آرنُلد باشد که در سخنرانیِ آغاز به کار خود در آکسفورد (۱۸۵۷) آن را مطرح کرد: «در همه‌جا نشانه‌هایی برای ارتباط وجود دارد. هر رخدادی و هر اثر ادبی‌ای در ارتباط با سایر رخدادها و آثار ادبی است که به طور کامل درک می‌شود.»‌

می‌توان گفت هر کسی که به خواندن کتاب علاقه داشته باشد راه ادبیاتِ تطبیقی را در پیش می‌گیرد: با خواندن چاوسر به بوکاتچو می‌رسیم؛ ردِ شکسپیر را در منابع لاتینی، فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی پیدا می‌کنیم؛ با دنبال کردن روند کشش بودلر به ادگار آلن پو می‌رسیم و تأثیر پو در غنا بخشیدن به نثر بودلر را درمی‌یابیم؛ با توجه به این‌که چه‌طور بسیاری از رمان‌نویسان انگلیسی از نویسندگان بزرگ قرن نوزدهم روسیه متأثر شده‌اند (البته از طریق ترجمه) و با در نظر گرفتن میزان وام‌گیری جیمز جویس از ایتالو اسوِوو و وام‌دهی به وی می‌توانیم راه‌های گسترش رمانتیسم در اروپا را در برهه‌های مشابهی از زمان بررسی کنیم. خواندن آثار کلاریس لیسپکتور ما را به یاد آثار جین ریس می‌اندازد که خود یادآور آثار جیونا بارنز و آنائیس نین است. زمانی که در مطالعه‌ی آثار مرزها را درمی‌نوردیم، به پیوندها و ارتباطات میان آن‌ها توجه می‌کنیم، در محدوده‌ی ادبیات یک کشور نمی‌مانیم و پا به عرصه‌ی باز و گسترده‌ی ادبیاتی می‌گذاریم که گوته آن را «ادبیات جهان» می‌نامید، در فهرست نمونه‌هایی که می‌توانیم به ذهن آوریم محدودیتی وجود ندارد. گوته خاطرنشان می‌کند که آگاهی از تولیدات ادبی سایر ملل از علایق اوست و دیگران را هم به این امر ترغیب می‌کند. او اشاره می‌کند که «هر روز بیش‌تر و بیش‌تر بر من آشکار می‌شود که شعر خصیصه‌ی مشترک همه‌ی ابنای بشر است.»‌

-از متن کتاب-