کتاب خداوندان اندیشه سیاسی جلد 5 نشر انتشارات امیرکبیر

در این کتاب آثار ۹ متفکر سیاسی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است که در طول یک قرن و نیم گذشته می‌زیسته‌اند. در نگرش نخست، ممکن است فلسفه‌هایی که به وسیله این متفکران طرح شده، چنان متنوع به نظر رسد که این باور را پدید آورد که نظریه‌پردازی سیاسی و در حقیقت هرگونه فلسفه معرفتی بیهوده است. لیکن با اندکی تأمل و دقت نظر خواهیم دید که نباید این چنین مأیوس شد.

یک فرد ناشکیبا در مسائل نظری می‌گوید آدمیان همواره بدان علت خود را با اندیشه‌های سیاسی سرگرم کرده‌اند که این اندیشه‌ها بخشی از علاقه آنها را در موضوع گسترده جایگاه انسان در عالم تشکیل می‌دهد. در واقع کوشش برای «معنی‌دار کردن»، جهان آنچنان طبیعی است که اگر کسی دست‌کم در مواقعی، اعتنایی به این امر نداشته باشد، به‌سختی می‌توانیم طبیعت یک انسان را برای او قائل باشیم. گرایش به این کار همان است که آدمی را از سایر موجودات ممتاز می‌سازد؛ زیرا انسان تنها بخشی از طبیعت نیست، بلکه تا حدودی می‌تواند مستقل از طبیعت باشد و جایگاه خویش را در آن ارزیابی کند. یک فیلسوف به مفهوم خاص کلمه، انسانی است که چنین کاری را به طور حرفه‌ای و منظم انجام می‌دهد؛ لیکن ساده‌ترین انسان هم هر زمان که این سؤال «بزرگ» را درباره وجود آدمی (هرچقدر هم به صورت مبهم و نامرتب مطرح سازد) همان عمل یک فیلسوف را انجام می‌دهد.

از آنجا که آدمیان همواره در نوعی نظم سیاسی بسر برده‌اند، خواه این نظم با واژه «دولت» توصیف گردد، خواه با واژه‌های ساده‌تر و ابتدایی‌تر، سؤالاتی را با ماهیت سیاسی طرح کرده‌اند؛ چه کسی باید حکومت کند؟ چرا افراد باید اطاعت کنند؟ هدف‌های مطلوب قدرت سیاسی کدامند؟ بهترین ترتیبات و تشکیلات برای اداره امور عمومی مردم کدامند؟ و سؤالاتی از این قبیل. اساساً این گونه پرسش‌ها و کاوش‌ها به محتوای یک زندگی نیک ارتباط دارد، زیرا نظم سیاسی با هر کلامی که توصیف شود، مرکب از فرایندهایی است که به وسیله آنها تصورات آدمیان درباره آنچه نیک محسوب می‌شود، با اعمال قدرت دولت به تحقق درآید. کاوش در جهت پاسخگویی به این سؤالات «بزرگ» نه تنها بی‌فایده نیست (چنان که اغلب نظریات چنین پنداشته می‌شوند) بلکه می‌تواند در امور جاری زندگی کاملاً مؤثر و کارساز باشد. در این باره تردیدی نیست که دولت در دنیای نو یک پدیده بسیار پیچیده است که در نقاط بیشماری با زندگی آدمی تماس دارد و ارزش آن را دارد که بدانیم متفکران بزرگ درباره آن، چه نظراتی داشته‌اند و اگر چنین معرفتی را کسب کنیم، داوری‌های ما [درباره ماهیت نیک و بد نظام سیاسی جامعه] برپایه و اساس مستحکم‌تری استوار خواهد شد، چرا که به قول لرد کینز فقید، «مطالعه تاریخ اندیشه‌ها شرط ضروری آزادی ذهن است.»

اغلب افراد بر این باورند که شمار محدودی از متفکران اگر نتوانسته‌اند به این گونه سؤالات «بزرگ» درباره تشکیلات و نظام‌های سیاسی پاسخ دهند، دست‌کم توانسته‌اند این سؤالات را روشن‌تر از دیگران طرح کنند یا خطوط مفیدی را برای رسیدن به پاسخ‌های لازم نشان دهند و محققاً آگاهی از آنچه ذهن‌های والا درباره این سؤالات اندیشیده‌اند، بخش مهمی از تربیت افراد است. آثار کسانی چون متفکران بزرگ یونان و اندیشمندانی مانند ‌هابس، لاک، روسو، استوارت میل و... اگر مبالغه زیادی درباره‌شان نباشد، یادبود گرانقدری از تعقل انسان و شاهدی بر آن گونه فراز آورده تفکر آدمی است که می‌توان غرور فروتنانه‌ای را با آن قابل توجیه دانست.

تألیف این کتاب با هدفی ساده و معمول صورت پذیرفته است. در آن کوشش شده است که اندیشه‌های چند متفکر تراز اول دنیای غرب که در طول یک قرن و نیم گذشته می‌زیسته‌اند، ارائه و تحلیل شود. بدیهی است که ویراستار این کتاب از وجود بسیاری از متفکران که دارای اهمیت درجه دوم هستند آگاه است و نیز با آثار مردانی که هرچند فیلسوفان سیاسی حرفه‌ای نیستند با تألیفات‌شان بر جریان فکری عصر خود اثر بسزا داشته‌اند، آشنایی دارد. شاید عدم توجه به این متفکرین را بتوان چنین توجیه کرد که بررسی آثار همه افراد ذیربط در یک مجلد امکانپذیر نیست و از این رو نیکوتر است که آثار مهم‌ترین آنها را با جامعیت لازم مورد بررسی قرار دهیم تا آنکه نگاهی گذرا به آثار کم قدرتر بیفکنیم، هرچند این آثار توجهاتی را هم جلب کرده باشند.

-متن از دیباچه-