کتاب چگونگی دستیابی به رشد فراگیر شرکت چاپ و نشر بازرگانی

چندی پیش دوست عزیز و فاضلم، علی دینی ترکمانی، عضو محترم هیئت علمی مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی و از چهره‌های همیشه پیگیر مباحث رشد و توسعه در کشور، کتاب «چگونگی دستیابی به رشد فراگیر» از انتشارات سال ۲۰۲۲ دانشگاه آکسفورد را جهت ترجمه به من معرفی کرد. با بررسی اجمالی کتاب، شخصاً نیز مباحث آن را پراهمیت و برای میهن‌مان بسیار کارگشا یافتم. رشد فراگیر، نوعی از رشد اقتصادی چشمگیر و پایدار است که سطح رفاه را برای طیف‌های گسترده‌ای از مردم بالا می‌برد. طرفداران رشد فراگیر هشدار می‌دهند که رشد ناعادلانه می‌تواند نتایج سیاسی بدی داشته باشد. تاریخ نشان می‌دهد که نابرابری فزاینده با رسیدن به اوج خود، در سیمای بحران‌های اجتماعی مختلف رخ می‌نماید، ولی اگر کشورها به ایجاد فرصت برای همگان همت گمارند می‌توانند از این‌گونه تحولات و فقر و فلاکتی که به بار می‌آورند، دوری جویند.

با توجه به اهمیت این کتاب در مقام یکی از جدیدترین آثاری که صندوق بین‌المللی پول بانی خلق آن بوده، به‌جا است در اینجا نگاهی هرچند کوتاه به محتوای کتاب داشته باشیم. ساختار کتاب، برگرفته از چارچوب رشد فراگیر است که وجه مشخصه‌های آن در نخستین فصل مطرح شده است. رشد فراگیر، ابعاد متعددی دارد و عناصر چارچوب آن از طریق پیوندهای پیچیده‌ای با هم تعامل دارند. فصل‌های مختلف بعدی، نوشته‌های فراوان موجود در باب موضوعات ذی‌ربط با رشد فراگیر را با هم تلفیق می‌کنند و با بررسی پیوندهای آن‌ها با هم، تبیین‌هایی از مسائل و سیاست‌های لازم برای نیل به رشد فراگیر به دست می‌دهند.

پس از فصل نخست که درواقع به معرفی چارچوب رشد فراگیر، برداشت‌های موجود از آن، ابعاد آن و سنجش آن‌ها اختصاص دارد، فصل دوم نشان می‌دهد که بین افزایش رشد و کاهش فقر و نابرابری، رابطه بده - بستان (داد و ستدی)، مانند رابطه دو کفه ترازو، وجود دارد. یعنی، با تقویت یکی، دیگری تضعیف می‌شود. بین رشد و فراگیر بودن آن، پیوندهای پیچیده‌ای وجود دارد که موجب بروز رابطه علت و معلولی دوطرفه‌ای میان آن‌ها می‌شود و از مجاری متعددی تأثیرهای متقابل این عوامل بر روی هم جریان می‌یابد. دهه‌هاست سیاست‌گذاران روی فراهم ساختن انگیزه‌ها و مشوق‌هایی برای دستیابی به بالاترین رشد ممکن تکیه داشته‌اند. رشد چشمگیر ملی لزوماً به شکل برابر توزیع نمی‌شود. بازتوزیع می‌تواند نابرابری را کاهش دهد، ولی ممکن است هم‌زمان، انگیزه‌های بخش خصوصی برای پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را تضعیف کند. از سوی دیگر، ممکن است برابری فرصت‌ها را بهبود بخشد و این خود می‌تواند رشد را افزایش دهد. در فصل دوم، روابط متقابل مختلفی که میان رشد و فراگیر بودن آن وجود دارد واکاوی می‌شود و هم‌افزا بودن این دو با هم یا وجود رابطه داد و ستدی ترازو مانند میان آن‌ها بررسی می‌شود.

تولید بخش خصوصی، رشد را پیش می‌برد، ولی بازتوزیع درآمدِ بازاری میان عوامل تولید را هم معین می‌کند. روندهای فقر و نابرابری اغلب بیشتر به تغییرات پدید آمده در بازار یا توزیع پیش از اخذ مالیات‌ها بستگی دارند تا به توزیع پس از کسر مالیات‌ها. برای نمونه، سطح پایین‌تر نابرابری در فرانسه نسبت به ایالات متحده را کلاً نتیجه نابرابری پیش از وصول مالیات‌ها می‌دانند. فصل‌های سوم تا پنجم کتاب، به سهم هر عامل اصلی تولید در رشد و فراگیر بودن آن اختصاص دارد: کار (در فصل ۳)، سرمایه/ مالیه (در فصل ۴)، و فناوری (در فصل ۵) بررسی شده‌اند. گرچه این پاره از کتاب یاد شده حول بخش خصوصی دور می‌زند سیاست‌ها و مقررات عمومی می‌تواند نتایج را در بازارها رقم بزند. در هر یک از این فصل‌ها، هم به عملکرد بخش خصوصی و هم به سیاست‌های دولتی تأثیرگذار بر آن پرداخته شده است.

درآمد حاصل از کار، بزرگ‌ترین سهم را در اقتصاد دارد و بیشتر مردم، اگر نه تمامی، دست‌کم بخش اعظم درآمدشان را از همین محل به دست می‌آورند. درواقع، حتی در کشوری مانند ایالات متحده که از نظر سرمایه، کشوری ثروتمند است، مردم نسبتاً مرفهی که در صدک‌های نودم تا نودوپنجم توزیع درآمد قرار دارند حدود ۸۵ درصد درآمدشان را از خدمات شغلی که عرضه می‌دارند، به دست می‌آورند. بدین‌ترتیب در مورد بیشتر مردم، نابرابری درآمدی، پیوند مستقیمی با نابرابری دستمزدهای‌شان دارد. در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، کار غیررسمی بخش اصلی اشتغال را تشکیل می‌دهد؛ در این بخش هیچ یا چندان نشانی از حقوق بازنشستگی یا مزایای رفاهی، محافظت در برابر ضربه‌ها (شوک‌ها)، یا حمایت در برابر بهره‌کشی وجود ندارد. در فصل سوم، به بحث درباره نیروهای پیش‌برنده نتایج بازار کار و سیاست‌های اصلی بازار کار پرداخته می‌شود که برای تأثیرگذاری بر فراگیر بودن رشد به اجرا درمی‌آیند.

-متن از سخن مترجم-