کتاب زرنگ‌ترین آدم هم رودست می‌خورد، جنگل جلد 36 نشر گویا

در پایانِ سدۀ هیجدهم، در اروپا، ادبیات به‌ویژه ادبیات نمایشی خسته و دلزده از «خردگرایی» افراطیِ «عصر روشنگری»، ابتدا به دامان «احساس‌گرایی فردی» (رمانتیسم) پناه برد، تا آنجا که صحنۀ تئاتر جولانگاه عواطف سرکش انسانی گشت؛ داستان‌های عاشقانه به ویژه آنچه که رنگ و بوی قرون وسطا را به همراه خود داشت محطّ نظر نویسندگان تئاتر قرار گرفت. چندی نگذشت که تئاتر از رمانتیسم دل کند، زیرا عطش «علم‌گرایی» و «واقع‌انگاری» (رئالیسم) تمامی اروپا را دربر گرفته بود. تئاتر به نمایش آنچه پرداخت که در زندگی روزانه اتفاق می‌افتاد و این را تماشاگران طلب می‌کردند، زیرا به آن نیاز داشتند.

در میانۀ قرن نوزدهم، از یک سوی دگرگونی‌های سیاسی‌اقتصادی و در پی آن اجتماعی و فرهنگی در جامعه اروپا، و از سوی دیگر جدایی جامعه‌شناسی از فلسفه و استقلال آن در هیئت علمی جدید و تأثیر عمیق آن بر ادبیات و نمایش موجب نوآوری و زایش مکتب نوی از دلِ «واقع‌گرایی» شد که نامش را «ناتورئالیسم» نهادند.

شگفت‌آور است که در تئاتر نوپای روسیه، این نوآوری و رویکردِ جامعه‌شناختی خیلی زودتر از دیگر نقاط اروپا پا گرفته و محکم شده بود.

«ویساریون بلینسکی»، متفکر، ادیب و منتقد ادبی نامدار روس، در دهۀ سی قرن نوزدهم با برخورد با آثار داستانی و نمایشی «نیکولای گوگول» و نقد و تحلیل آنها، نخستین کسی است که ادبیات واقع‌گرای روسی را پیشنهاد می‌دهد و در بسیاری از مقاله‌های خود خطوطِ اصلی آن را ترسیم و ویژگی‌های آن را برمی‌شمرد.

راهی که گوگول در نگارش «کمدی اجتماعی» ‒ با نشر بازرس در سال ۱۸۳۶ ‒ می‌گشاید، و سالی پس از آن بلینسکی مسیرش را به خوبی می‌نمایاند، خیلی زود و در دهه چهلِ قرن نوزدهم با آثار «الکساندر آستروفسکی» دنبال می‌شود تا در آخر همان قرن به آثار برجستۀ «آنتون چخوف» منتهی گردد.

در روسیه، آستروفسکی را پدر تئاتر امروزی روس و کمدی اجتماعی روسی می‌دانند. او نزدیک به پنجاه و پنج نمایش‌نامه نگاشته که بیشترشان کمدی هستند و آنهم از نوع اجتماعی انتقادیش.

در این دفتر از مجموعه «طنزآوران جهان نمایش» پس از معرفی الکساندر نیکولایوویچ آستروفسکی، دو کمدی مشهور او را برای نمونه عرضه می‌داریم.