کتاب گروتفسکی نشر قطره

مطالعه درباره‌ی یرژی گروتفسکی و تئاتر‌ آزمایشگاهی‌اش ما را با چیزی غیرمتعارف آشنا می‌کند که در برخورد اول، هم گیج‌کننده است و هم جذاب. انگار پشت دری بسته بدون کلید ایستاده‌ایم، اما حس می‌کنیم که چیز باارزشی آن سوی در پنهان است؛ این در، همان تفاوت میان زبان مادری ما و زبان مادری گروتفسکی و همان تفاوت فرهنگی ما با فرهنگ اوست؛ فرهنگی که آن را خوب نمی‌شناسیم و چیز زیادی از آن متوجه نمی‌شویم؛ در حقیقت این در، تفاوت میان شکل تئاتر ما و تئاتر اوست. گروتفسکی در تئاترش سنت‌های تئاتری فرانسوی‌ها را نادیده می‌گیرد؛ درنتیجه از این تئاتر خوش‌مان نمی‌آید و از آن دوری می‌کنیم. تئاتر گروتفسکی را بی‌نظمی، اغتشاش و دیالوگ‌های کوتاه شکل می‌دهد! گرچه این تفاوت‌های زبانی و فرهنگیِ آزاردهنده وجود دارند و کاملاً مشهودند، غیرعادی بودن این تئاتر ما را جذب می‌کند و به وجد می‌آورد.

این کتاب بی‌تردید مدیون شناختی عمیق از گروتفسکی، آثارش و ارتباط پیوسته‌ای است که‌ در طی شش سال با تئاتر ‌آزمایشگاهی ادامه داشته است. در نگارش این کتاب از مطالب جدید استفاده شده و به مقالات انتقادی استناد شده است؛ اما این اثر ادعای کامل بودن ندارد. نوشته‌های این کتاب نتیجه‌ی دوستی عمیق من با یرژی گروتفسکی و همکارانش است. این دوستی بر پایه‌ی تحسین و تمجید بنا شد و در طی زمان استحکام بیشتری پیدا کرد.

یرژی، روح و جان تئاتر ‌آزمایشگاهی است. در گروهی که این‌چنین شگفتی می‌آفریند، تک‌تک اعضا تمامی وجودشان را درگیر کار و تمرین می‌کنند؛ گروهی متحدتر و منسجم‌تر از سایر گروه‌ها که افرادی خلاق را پرورش می‌دهد. یرژی گروتفسکی و اطرافیانش لهستانی‌هایی اصیل هستند. گاهی اوقات این موضوع فراموش می‌شود و سوء‌تعبیرهایی به وجود می‌آید. این نوشتار قبل از هرچیز سوء‌تفاهم‌ها و بدفهمی‌ها را زیر سؤال می‌برد و تا حد امکان سعی در شفاف‌سازی دارد. در عین حال، تصویری از مردی ارائه می‌دهد که در طی حیاتش به اسطوره‌ای زنده تبدیل شده است. شاید این تعبیر من از گروتفسکی تعارف یا تملق به‌نظر برسد، اما حقیقتاً انسانی مثل او ارزش شناخته شدن دارد. یکی از نگرانی‌های دائمی گروتفسکی این است که برداشت‌های دیگران از تئاتر ‌آزمایشگاهی به حساب او گذاشته شود؛ به حساب شخص او. هر چند که او از هیچ مسئولیتی شانه خالی نمی‌کند.

به‌عنوان تماشاگر، یا این نوع تئاتر را دوست داریم یا نه. حتی اگر شیفته‌ی نمایش‌های او شویم و این تئاتر به درستی و قابل درک اجرا شود، باز هم گروتفسکی هیچ‌گاه ادعا نکرده است که خارج از محدوده‌ی تجربیاتش راه نجاتی برای تئاتر وجود ندارد. گروتفسکی مرد شناخت و مباحثه است و با آغوشی باز مفاهیم اصیل را می‌پذیرد. با اینکه عمر کارهایش هنوز به ده سال هم نرسیده است همه‌ی آثارش قابل‌توجه هستند؛ توجهی ناشی از اعتبار و محبوبیت او.

-متن از پیشگفتار گتاب-