کتاب صوتی خرگوش‌ها و مارهای بوآ نشر رادیو گوشه

فاضل اسکندر (۱۹۲۹- ۲۰۱۶) نویسنده‌ی خرگوش‌ها و مارهای بوآ با ایران پیوند خونی دارد، پدرش مهاجری ایرانی بود که در گرجستان کارخانه‌ی آجرپزی داشت.

رمان تمثیلی خرگوش‌ها و مارهای بوآ از مشهورترین آثار اوست. نثر و روایت ساده و گذشتن ماجرا در سرزمین حیوانات ظاهر اثر را به حکایات اخلاقی و فابل‌های ازوپ و لافونتن شبیه می‌کند،‌ ولی قضیه فراتر از این حرف‌هاست و بیهوده نیست که پژوهشگران این اثر را با مزرعه‌ی حیوانات جورج اورول مقایسه کرده‌اند. خرگوش‌ها و مارهای بوآ، در آغاز نوعی فابل به‌نظر می‌رسد، اما درواقع داستانی تمثیلی است که فاضل اسکندر آن را در دوره ممنوعیت آزادی بیان در روسیه نوشته است. خرگوش‌ها و مارهای بوآ داستانی تمثیلی نه‌تنها در حاکمان ناعادل است، بلکه نگاه منتقدانه‌ خود را به‌سوی مردم و رعیت زیردست نیز گرفته است.

منتقدان، خرگوش‌ها و مارهای بوآ را با قلعه حیوانات قیاس کرده‌اند؛ چراکه در این داستان نیز حیوانات جنگل نقش‌های مختلف جامعه انسانی را به‌عهده گرفته‌اند تا مفاهیمی همچون استعمار، استبداد، نگه‌داشتن مردم در ناآگاهی و نادانی برای تداوم حکومت بر آنان، منفعل‌بودن مردم زیردست، منفعت‌طلبی و تن‌پروری و معامله عزت‌نفس با اندک طعامی برای زنده‌ماندن را به تصویر بکشند. از همین روی است که نوک پیکان نقد فاضل اسکندر تنها حاکمان را نشانه نگرفته است، بلکه فاضل اسکندر ریشه‌ی بسیاری از تیره‌روزی‌ها را خود مردم می‌داند. فاضل اسکندر جامعه انسانی را در جنگل شبیه‌سازی کرده و موقعیت‌هایی به همان اندازه ملموس، اما همچنان در قالب زیستگاه حیوانات وحش را بازسازی کرده است.

داستان از زبان یک مار بوآی پیر شروع می‌شود که برای مار بوآیی از نسلی جوان حکایت یک چشم‌شدن خودش را تعریف می‌کند، اما با پیشرفت قصه، کم‌کم ما وارد جامعه‌ی مارهای بوآ و خرگوش‌ها می‌شویم تا تقابل این دو دشمن از یک‌سو و تقابل حاکمان این دو گروه با زیردستانشان از سوی دیگر، ما را با ماجراهای دیگری درگیر کند.

فاضل اسکندر پسر یک تاجر ایرانی در گرجستان است و در روسیه به روزنامه‌نگاری و سپس داستان‌نویسی پرداخته و آثار مهمی را به ادبیات قرن بیستم روسیه و جهان تقدیم کرده است. خرگوش‌ها و مارهای بوآ یکی از آثار قابل‌تأمل فاضل اسکندر است که آبتین گلکار آن را از زبان روسی به فارسی ترجمه کرده است.