کتاب پیرنگ پنهانی نشر آفرینش مهر

-بخشی از متن کتاب-

این نامه را که پیرامون (فعالیت) ترجمه است، برای تو می‌نویسم، به خصوص، ترجمه نمایشنامه‌های من. اما آنچه می‌گویم درباره برگردان‌های هر اثر ادبی دیگر نیز صادق می‌باشد، هرچند از نظر نگارش(یا بیان شفاهی)، کاملاً تخصصی نباشد. آثار ادبی بی‌شماری هستند که می‌توان آنها را «تک بُعدی» ترجمه کرد زیرا نویسنده اصلی، تجربه خود را به زبان در اثرش منتقل نکرده است، اما در عوض نگاهی کوتاه به تجربه داشته، آن را عمومی کرده، یا از شکل‌های مرسوم بهره گرفته است (مانند داستان‌های عاشقانه عامه‌پسند).

یک نمایشنامه باید در دو مکان روی دهد. نخست، روان‌شناسی شخصیت‌ها. آنها باید از روان‌های خود سخن بگویند. دوم، جهانی که شخصیت‌ها در آنجا هستند این جهان به جهان طبیعی، جهان اجتماعی و مکان خاص (نظیر ارتش یا مدرسه) تقسیم می‌شود و شخصیت‌ها در این جهان‌ها حضور دارند. خود روان، جنبه متفاوتی در هر یک از این جهان‌ها دارد؛ و در کنار همدیگر، این جهان‌ها را می‌توان جهان نخست نامید (در اساس، جهان رئالیسم اجتماعی). اما مقوله روان، جهان دیگری نیز دارد: جهانی که معنا و ارزش خود را خلق می‌کند. در جهان اجتماعی، پول از معنا و ارزش برخوردار است؛ در جهان دیگر، پول شاید معنای متمایزتری داشته باشد (بدبختی)، اما احتمال دارد معنای کاملاً متفاوتی ارائه دهد.

بنابراین، یک جمله، عبارت یا واژه، بایستی همزمان در همه این جهان‌ها قرار گیرد؛ اگر چنین نباشد، بازیگر نمی‌داند که کجاست و تماشاگران هم به این ترتیب. نمایشنامه‌نویسان خوب، شخصیت‌های خود را به درستی در جایگاه خود قرار می‌دهند. نمایشنامه‌های شکسپیر چهار قرن پیش نوشته شدند، اما همیشه می‌توان به درستی گفت که شخصیت‌های او در تمام این جهان‌ها حضور دارند. به همین دلیل است که شکسپیر همچنان مفید و پرکاربرد است. گاهی، خود شکسپیر هم به طور دقیق نمی‌داند شخصیت‌ها کجا هستند؛ او مکان‌ها را از نظر تاریخی متفاوت درک کرده است؛ و البته، در برخی موارد، درباره شخصیت‌های او هم چنین نکته‌ای صادق است. ولی یکایک آنان در تقلا هستند که کجا قرار دارند: این نیروی شخصیت‌های شکسپیر است. از آنجایی که همه این جهان‌ها در حال تغییر هستند، آنها بخشی از رودخانه تاریخ تلقی می‌شوند؛ این افراد از راه یافتن اینکه کجا هستند، مکان‌ها و صورت‌های جدید آگاهی را پدید می‌آورند. در این راستا، هملت بیش از خود شکسپیر می‌داند. به این جهت، هملت باید از بین برود تا شکسپیر بتواند به نادانی روزمره خود بازگردد. نادانی، تجملی است که دیگر نباید داشته باشیم، اگر نمایشنامه «قهوه» من این مطلب را درست ادا کرده باشد.