کتاب اقوام جنوب ایران، گذار از بحران فروپاشی حکومت قاجار جلد 1 نشر منشور صلح

برخی وقایع و مقاطع تاریخی در زندگی اجتماعی ملت‌ها آثار تعیین‌کننده و دیرپایی دارند. اما در کشور ما از این دست رویدادها بسیارند. از شکل‌گیری دولت صفوی به‌عنوان نخستین دولت ملی و فراگیر که بگذریم، سقوط آن به دست افغان‌ها، تشکیل دولت قاجار، شکست در جنگ‌های ایران و روسیه و قراردادهای گلستان و ترکمن‌چای، و انقلاب مشروطیت از آن جمله‌اند. در شرایطی که ایران در میان دو قدرت بزرگ جهانی در حال خرد شدن و نابودی بود و قراردادهای پیدا و پنهان با قدرت‌های مزبور این روند را تشدید می‌کرد، بروز شرایط انقلابی در روسیه، شرایط را تغییر داد. باید توجه داشت که انقلاب روسیه امری ناگهانی نبود، فرایندی بود که حاصل دهه‌ها شرایط نامساعد مردم آن سامان بود. جالب آن‌که طی دوره‌ای از این خیزش، انقلابیون روسیه در نتیجه‌ی شکست به ایران پناه بردند. به‌هر روی ایرانیان که طی دهه‌ها رویکرد استعماری روسیه را تجربه کرده بودند، از وقوع انقلاب در آن سامان سخت به وجد آمدند. در آغاز این انقلاب نیز رویه‌ی سردمداران آن کاملاٌ ضداستعماری بود و در نتیجه‌ی آموزه‌های انقلابی خود، از بخش عمده‌ی امتیازات استعماری رژیم سابق صرف‌نظر نمودند. این اقدام ضربه‌ای کارا بر سیاست استعماری رقیب دیرین روسیه‌ی تزاری، بریتانیا، وارد نمود و تمام طرح‌های استعماری مبتنی بر تقسیم ایران را افشا نمود.