کتاب شناسی توصیفی آسیای مرکزی در قرن بیستم و اوایل قرن بیست ویکم نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

آسیای مرکزی همواره به دلایل مختلف ژئوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در مرکز توجه ایران قرار داشته است. این منطقه از سال ۱۹۲۴ به پنج جمهوری شورایی تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان در قالب اتحاد جماهیر شوروی تقسیم و با اندکی تغییرات در مرز و نوع حکومت‌ برخی از آن‌ها در سال‌های مختلف، تا ۱۹۹۱ دوام آورد. وقوع انقلاب اسلامی در ایران و استقلال جمهوریهای آسیای مرکزی باعث شده است تا بسترهای مناسبی برای افزایش تولیدات علمی در ایران دربارۀ آسیای مرکزی و در نتیجه توجه به این منطقه ایجاد شود. تأسیس مراکز علمی و دانشگاهی، مؤسسات اقتصادی و فرهنگی منطقه‌ای، انجمنهای دوستی، مراکز اجرایی در سه وزارتخانۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ علوم، تحقیقات و فناوری و امور خارجه در همین زمینه درخور توجه است. نتایج این پژوهش نشان داد، چاپ و نشر بخش اعظم اسناد علمی تولید شده در ایران به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به حمایت نهادهای دولتی یا زیر مجموعۀ آن وابسته است که در این میان، نقش وزارت امور خارجه بسیار چشمگیر است. وزارت امور خارجه اصلیترین نهاد سیاستگذاری خارجی ج.ا.ایران دربارۀ کشورهای جهان است. از این رو، همواره سعی کرده است در مورد مناطق راهبردی جهان، سیاست‌های ویژهای را دنبال کند. نقش این نهاد در زمینۀ تولید اسناد علمی در بازۀ زمانی این پژوهش دستکم از نظر کمی، دربارۀ آسیای مرکزی بالاتر و بیشتر از بقیۀ نهادهای علمی و فرهنگی فعال در همین زمینه بوده است. این نقش همزمان با تأسیس نهادهای علمی وابسته به این وزارتخانه از جمله مؤسسۀ‌ آموزش‌ عالی‌ روابط‌ بین‌المللی‌ (۱۳۶۲)، دانشکدۀ روابط بینالملل (۱۳۷۰)، مرکز چاپ و انتشارات (۱۳۷۱) و فصلنامۀ تخصصی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز (۱۳۷۱)، که راه‌اندازی آن‌ها همگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بوده، پررنگتر شده است. دربارۀ کم‌وکیف این پژوهش در فصل نخست کتاب به‌تفصیل سخن رفته است؛ اما توضیح مقدماتی در این باره ضروری به نظر می‌رسد. سال ۱۳۰۰ش/ ۱۹۲۰م برای شروع محدودۀ زمانی کتاب با اندکی تسامح انتخاب شده است؛ چراکه این تاریخ لزوماً به منزلۀ شروع جدی تولید اسناد علمی در ایران دربارۀ آسیای مرکزی نیست؛ بلکه به‌طور تقریبی ناظر بر شروع دوران جدید در ایران و آسیای مرکزی است؛ یعنی در این سالها در دو منطقۀ ایران و آسیای مرکزی تحولات سیاسی جدیدی شکل گرفت که در نهایت در ۱۳۰۴ش/ ۱۹۲۵م منجر به روی کار آمدن سلسلۀ پهلوی در ایران شد و در منطقۀ دیگر در ۱۹۲۴م/ ۱۳۰۳ش با تقسیمات انجام گرفته در ماوراءالنهر، جمهوریهای جدید شورایی در قالب اتحاد جماهیر شوروی تأسیس شد. اسناد بررسی شده در این طرح اساساً در پیش از وقوع انقلاب اسلامی به زمان پهلوی دوم (۱۳۲۰- ۱۳۵۷) مربوط است. -بخشی از پیشگفتار-