کتاب اسلام گرایان تونس از معارضه تا حکومت نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

کتاب حاضر از جمله آثاری است که به بررسی جریان اسلام سیاسی در منطقه شمال آفریقا می‌پردازد. محدوده جغرافیایی پردازش سیاسی-تاریخی این کتاب تونس است که به عنوان بخشی از این منطقه، یکی از تأثیرگذارترین جریان‌ها یا حرکت‌های اسلامی را در خود جای داده است. این کتاب اساساً یک پ‍ژوهش آکادمیک است که تلاش کرده در چارچوبی علمی و بی‌طرفانه به روند پیدایش و تحول جریان اسلام‌گرایی در تونس از حدود سال ۱۹۷۰ تا بعد از تحولات ژانویه ۲۰۱۱ و سقوط حکومت زین‌العابدین بن علی بپردازد و سیر تحولات و نحوه فعالیت این جنبش را در چند دهه فعالیت مخفیانه و آشکار در قالب معارضه یا اپوزیسیون تا موفقیت این جریان در تشکیل حکومت پس از سال ۲۰۱۱ تبیین کند. این کتاب جریان اسلام‌گرایی را به عنوان جریان اسلام سیاسی و با هدف تبیین تحرکات سیاسی آن بررسی می‌کند، اما در خلال آن ناگزیر به تبیین اندیشه‌های سیاسی، دینی و اجتماعی این جریان و رهبران آن و تحلیل رهیافت‌ها و مواضع گوناگون آنها نیز می‌پردازد. همچنین گفتمان سیاسی و خط ایدئولوژیک و روابط آن با دیگر جریان‌های اسلامی را مورد مطالعه قرار داده و به دستاورد حکومتی جریان اسلام سیاسی در تونس پس از بهار عربی اشاره می‌کند. تأثیرپذیری جریان اسلام‌گرایی تونس از انقلاب اسلامی ایران ‌به‌ویژه در نخستین سال‌های وقوع آن که با اوج تحرکات اسلام‌گرایان در تونس در قالب یک جنبش اسلامی مخالف حکومت همزمان بود، از موارد قابل توجهی است که در این کتاب بدانها اشاره شده است. انقلاب اسلامی ایران به عقیده نویسنده، در تعامل جنبش با رویدادهای عصر خود در آن دوره و توسعه گفتمان آن تأثیرگذار بود و به تبع آن، بازتاب‌های انقلاب اسلامی بر گفتمان سیاسی و ایدئولوژیک حرکت‌های اسلامی از جمله حرکت اسلامی تونس، امیدواری‌ها را برای سیاست‌گذاری‌های جنبش اسلامی تونس بیشتر کرد و این همزمان با ریشه‌گرفتن بیشتر آن جنبش در درون بافت‌ نهادهای جامعه بود. تأثیرپذیری این جریان از اندیشه‌های دکتر علی شریعتی از دیگر نکات قابل ذکر در خصوص اندیشه‌های جریان اسلام‌گرایی در تونس به‌ویژه در سال‌های حضور در قالب معارضه یا اپوزیسیون است که در کنار تأثیر انقلاب اسلامی از سوی نویسنده چند بار بدان اشاره می‌شود. این اثر مطالب ارزشمند و راهگشایی را برای شناخت جریان اسلام سیاسی در تونس به خواننده ارائه می دهد، اما مانند دیگر آثار حوزه علوم سیاسی حاوی مسائلی بحث‌برانگیز و بعضاً قابل نقد است. نویسنده پس از بیان عملکرد اسلام‌گرایان در حکومت، از لزوم تغییر اصول ثابت جریان اسلام سیاسی در تونس و فاصله گرفتن از اخوان المسلمین به عنوان شرط حضور موفق این جریان در عرصه سیاست و حکومت این کشور یاد می‌کند. این قبیل مسائل اگرچه ناشی از نگاه منتقدانه نویسنده به ماهیت جریان اسلام سیاسی در تونس است، تا حدی هم از عملکرد این جریان نه فقط در تونس بلکه در مصر و حکومت یک‌ساله اخوان المسلمین ناشی می‌شود. نویسنده معتقد است جریان اسلام سیاسی در تونس و منطقه عربی استراتژی و برنامه لازم را برای حکومت پس از تحولات بهار عربی نداشت، زیان اصلی را در این تجربه به سبب همین فقدان برنامه و استراتژی متحمل شد و زمان زیادی لازم است تا زمینه‌های برگشت‌پذیری آن فراهم شود.