کتاب پژوهش ها و خوانش های زنانه مرکز نشر دانشگاهی

حضور زنان از گذشته تاکنون در عرصه ادب و هنر، ارمغان نوآوری را به همراه داشته است. چرا که زنان پیوسته پشتیبان ادبیات و مایۀ دگرگونی آن در میان ملت‌ها در طول دوره‌های مختلف بوده‌اند. نوع فعالیت زنان در عرصه‌ها و گونه‌های مختلف هنری و ادبی به تناسب هنروران از تنوع برخوردار بوده که خود جای بحث و تحقیق دارد تا پاسخ‌گوی سؤالات مرتبط با این حوزه باشد. امروز ادبیات زنان مورد توجه بسیاری از نویسندگان و اندیشه‌ورزان بوده و گرایش تولیدات ادبی و علمی در این زمینه قابل توجه است. اغلب نوشته‌ها با جریان واقع‌گرایی همگام می‌شود و به نوعی، تأثیرگذاری یا تأثیر‌پذیری را تجربه می‌کند. در حوزۀ ادبیات داستانی و رمان‌نویسی نیز، زنان پذیرای تجربۀ دوگانۀ نویسندگی و قهرمان رمان بوده‌اند و از خود و مشکلاتشان و مسائل هم‌جنسان خود در هر موقعیت سخن می‌گویند. در همین راستا، از نگاه صاحب نظران ویرجینیا وولف با نوشتن، اتاقی از آن خود آغازگر جریان نقد فمینیستی و مطالعات زنان بود. حقیقت این است که پرداختن به موضوع زن و ادبیات در جایگاه کنشگری یا موضوع کنش، دغدغه‌ای است که زمینه را برای تأسیس رشتۀ مطالعات زنان در قرن گذشته فراهم آورد و هنوز دانشگاه‌های معتبر دنیا با تجاربی در خور و نسبتاً طولانی، در رشتۀ مطالعات زنان دانشجو می‌پذیرند. حلقۀ وصل این دو موضوع (زن و ادبیات) سرفصل دروسی است که در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌های ایران و جهان عرضه می‌شود. باید متذکر شویم که مطالعات زنان در جوامع اسلامی نسخه‌ای برابر اصل غربی آن نیست، بلکه ادبیات حاکم بر پژوهش‌ها دلیل و انگیزۀ کافی و مسلم برای مطالعات ویژه زنان را فراهم کرده است (روشنفکر، ۱۳۸۴، ص ۹۳). در کتاب حاضر کوشیده‌ایم تا پیوند بین ادبیات و جامعه با محور جنسیت مطالعه شود تا نقش زنان به عنوان کنشگر یا کنش‌پذیر برجسته شود. مقالۀ اول با عنوان «غزل عفیف خاستگاه تجلی معنوی زن» می‌کوشد تا نگاه زنانه به تاریخ ادبیات را با بررسی اشعار دوره‌های پیشین، با تفسیری نو ارائه دهد و زمینه را برای ورود به مباحث روز ادبیات فراهم آورد. مقالۀ دوم با عنوان «قاسم امین و نهضت دفاع از حقوق زن» به نقش قاسم امین در ابعاد مختلف جنبش دفاع از حقوق زن در جهان اسلام و مصر به عنوان پایگاه نواندیشی می‌پردازد. دیدگاه‌های قاسم امین در دو کتاب‌ «تحریر المرأة» و «المرأة الجدیده»، دست‌مایۀ تحولات جدی در نگارش حقوق زن در اسلام شد. «تفسیرهای زنانه از قرآن» حضور زنان در اندیشۀ دینی را با محور تولید علم دینی دنبال می‌کند و به معرفی ۶ زن مفسر قرآن کریم می‌پردازد. بی‌تردید پرداختن به هر تفسیر تحقیقی مجزا را می‌طلبد. مقالات بعدی نیز با محور قرار دادن ادبیات معاصر در دو شاخۀ شعر و نثر داستانی تلاش دارد تا مسائل روز جامعه را از نگاه زنانه با ابزار زبان فاخر ادبی مورد واکاوی قرار دهد. پرداختن به آسیب‌های شهری، ادبیات مقاومت فلسطین، دغدغه‌های زن روشنفکر، مسائل زنان در عراق، نمایش تاریخ زنان و سیاست و جنگ از محورهای مورد بحث در این مقالات است. به تناسب موضوع، روش هر تحقیق توصیفی است و با بهره‌گیری از نظریه‌های نقدی معاصر همچون نقد اجتماعی، فرهنگی و... به تحلیل محتوا در چهارچوب مفهومی ذکرشده می‌پردازد. همچنین متذکر می‌شویم که در بازنمایی گفته‌ها در مقالۀ پنجم با ذکر منبع اصلی تحقیق، سعی در رعایت امانت داشته‌ایم. مبنای کار توصیۀ استاد فقید پروفسور آیینه‌وند بود که سه شاخص عقلنه، انسنه، و عصرنه به معنای عقلانی، انسانی، و عصرانی را به عنوان راهبرد در موضوع زنان پیش روی ما قرار دادند.