کتاب مجموعه ادبیات عصر مشروطیت، مشروطیت ایران وفارسی جلد 2 نشر دنیای اقتصاد

در باور عمومی مفهوم انقلاب مشروطه با مفهوم انقلاب سیاسی که از اواخر سال ۱۳۲۳ قمری(۱۲۸۴خورشیدی) در ایران آغاز شد و در نهایت به پیروزی آن در ربیع الثانی ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵ خورشیدی) انجامید، عجین است. ولی سلسه وقایع مزبور، تنها وجه سیاسی انقلاب مشروطه است و نه کلیت آن. انقلاب مشروطه، یک انقلاب عظیم فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود که ظهور وجه فرهنگی آن مقدم بر پیروزی وجه سیاسی آن است. بخشی از کتاب: زنگ ساعت سه از ساعت مسجد سپهسالار شنیده شده بود و کم‌کم صدای هیاهو و رفت و آمد درشکه‌ها رو به ناقص بود. گاه‌گاهی صدای عبور یک درشکه در خیابان شنیده می‌شد. هوای شهر که همیشه به واسطه گرد و خاک کثیف است و برای تنفس خیلی مضر، به واسطه کمی عبور و مرور لطیف و صاف شده بود. در این شب که یکی از شب‌های ماه ثور است، تقریباً ماه بدر و با روشنایی سفید کم‌رنگش تمام شهر را روشن نموده و جریان مختصری به واسطه اقتضای فصلی در هواست که می‌توان گفت قدری سرد است. هوا از شدت لطافت کم‌کم انسان را به شعف می‌آورد، اگرچه برودت قدری مانع است که شخص در خارج زیاد توقف نماید، لیکن به واسطه روحی که در هواست، شخص را مایل می‌نماید که مدتی در بیرون مانده تفنن طبیعت را مشاهده می‌نماید. مرغ‌های کوچکی که در درختان مخفی شده برای گذرانیدن شب مامنی برای خود در وسط خیابان یافته‌اند، به واسطه ماهتاب و روحی که در طبیعت است به هیجان آمده، گاه‌گاهی با الحان قشنگ خود این سکوت طبیعت را بر هم زده، مانند یک دسته موزیک که به فرمان یک صاحب منصب، شروع به زدن نموده و یک‌مرتبه ساکت می‌شوند، آنها نیز یک مرتبه بالاتفاق فریادهای شعف‌انگیز خود را بلند کرده و یک‌مرتبه طبیعت را به سکون خود می‌گذراند.