درباره مجموعه ادبیات عصر مشروطیت، مشروطیت ایران وخارجی جلد 2
در باور عمومی مفهوم انقلاب مشروطه با مفهوم انقلاب سیاسی که از اواخر سال ۱۳۲۳ قمری(۱۲۸۴خورشیدی) در ایران آغاز شد و در نهایت به پیروزی آن در ربیعالثانی ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵ خورشیدی) انجامید، عجین است. ولی سلسه وقایع مزبور، تنها وجه سیاسی انقلاب مشروطه است و نه کلیت آن. انقلاب مشروطه، یک انقلاب عظیم فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود که ظهور وجه فرهنگی آن مقدم بر پیروزی وجه سیاسی آن است. در دوره چهارجلدی «مشروطیت ایران و رمان خارجی» که پارهای از مجموعه بزرگتر «مجموعه ادبیات عصر مشروطیت» است، سیر آشنایی ایرانیان با تحولات ادبی دنیای جدید، و تغییر ذائقه ادبی در سالیان پیش و پس از انقلاب مشروطیت، دیده میشود.
بخشی از کتاب:
منشی مهمانخانه سر از روی دفتر ورود و خروج مسافرین برداشته، نگاهی به من کرد و با لهجه دوراندیشی گفت: آقا! خیلی متاسفم که در مهمانخانه حتی یک تختخواب هم وجود ندارد.
و سپس دفتر را با غیظ به هم گذارد. در خارج باران بهشدت میبارید و آب از جامه هرکس که وارد در سرای مهمانخانه میشد، فرومیچکید و برای بار دیگر از مهمانخانه بیرون رفتن و در خیابانهای روتردام که باد و طوفان مشغول روفتن گرد و غبار آن بود، گردیدن، حالت مرگ را برایم مجسم نموده و متاثر شدم. یک مرتبه دیگر رو به منشی نموده، در این موقع با دستهکلیدی که در دست داشت بازی میکرد. از او پرسیدم که تو را به خدا، یک گوشه یا زاویه کوچکی، اهمیت به جایش نمیدهم که کجا باشد، همینقدر بتوانم فقط امشب را در آنجا به سر برم، در دسترسی شما نمیباشد؟
آقا! خیلی متاسف هستم. در اتاق حمام دو نفر هستند که امشب را در آنجا بهسر میبرند و اگر پیش از این... منشی حرف خود را تمام نکرده شانههای خود را بالا انداخت و به مسافری که تازه وارد شده و کلید اتاق خود را میخواست رو نمود.