کتاب صوتی همه مردان شاه استیون کینزر استودیو نوار

کتاب صوتی «همه مردان شاه» نوشته «استیون کینزر» به کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و نقش امریکا و انگلستان در این واقعه تاریخی می‌پردازد. نویسنده کتاب که سال‌ها به‌عنوان خبرنگار و رئیس دفتر نشریه نیویورک تایمز در خاورمیانه اقامت داشته، سعی کرده است تمام عوامل داخلی و خارجی پشت پرده این خیانت بزرگ، یا کسانی که خود او مردان شاه می‌خواند، در یک قاب به نمایش بگذارد. نثر این کتاب روان و جذاب است و بیشتر به یک رمان شباهت دارد تا کتابی تاریخی، زیرا برخلاف روند معمول کتاب‌های تاریخی که با ارائه اسناد و مدارک وقایعی از پیش دانسته را از نو تعریف می‌کنند، در این اثر ماجرای کودتا با آهنگی دراماتیک و از زاویه دید سوم شخص دانای کل روایت می‌شود و شخصیت‌های موثر از کرمیت روزولت جاسوس آمریکایی گرفته تا اشرف پهلوی، برادران رشیدیان و حتی آن لمتون، تاریخ نگار برجسته انگلیسی به ترتیب نقش آفرینی می‌کنند. - خلاصه‌ای از کتاب صوتی همه مردان شاه: برخلاف کتاب‌های تاریخی، روایت این کتاب نه از ابتدای ماجرا که از نیمه و اوج ماجرا، یعنی نیمه‌شب ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ آغاز می‌شود. در این شب کاروانی مسلح به فرماندهی سرهنگ نصیری (که در سال‌های بعد به ریاست ساواک منصوب شد) برای دستگیری تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش و سپس خود دکتر مصدق به سمت تهران روانه می‌شوند، اما با لو رفتن نقشه دستگیر می‌شوند و کودتا در درجه اول در نطفه خفه می‌ماند تا آنکه سه روز بعد و با مداخله گسترده عوامل انگلیسی و آمریکایی و همچنین چهره‌های ایرانی، از شعبان جعفری (ملقب به بی‌مخ) و روسپیان شهر نو گرفته تا متفقین، درباریان و روحانیون به بار بنشیند. در میانه این سه روز، کینزر تاریخ و عوامل موثر در بروز کودتا را گاهی به‌تفصیل و گاهی اجمالی معرفی می‌کند. شخصیت اصلی این کتاب تاریخی داستان‌وار کرمیت روزولت، نوه تئودور روزولت رئیس‌جمهورسابق امریکا و جاسوسی آمریکایی است که با نام مستعار جیمز لاکریج به ایران وارد می‌شود، مخفیانه با محمدرضاشاه پهلوی دیدار و او را برای همکاری با کودتاچیان راضی می‌کند. عملیاتی که بنا است برای برقراری کودتا در ایران برگزار شود، آژاکس نام دارد که بنا بر روایتی از نام یک پودر شوینده قوی گرفته‌ شده بود، چون قرار بود حکومت مصدق را چنان بشوید و ببرد که اثری از آن بجا نماند. - قسمتی از کتاب همه مردان شاه: کینزر نویسنده کتاب همه مردان شاه موضعی ضد سیاست‌های مداخله‌جویانه امریکا دارد. او در این کتاب و آثار دیگری که در مورد انقلاب‌ها و کشمکش‌های سیاسی در امریکای لاتین، ترکیه و رواندا نوشته است، نقش امریکا در سرنگونی دولت‌های خارجی از اواخر قرن نوزدهم تا زمان حال را محکوم کرده است. کینزر در فصل آخر کتاب با عنوان «پس گفتار» از خاطرات سفر خود به ایران در چهل و نهمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد می‌گوید؛ این سفر در سال ۸۱ برای دیدار از یادگارهای بجا مانده از واقعه کودتا و ارزیابی تاثیر آن بر ایران امروز انجام گرفت. به گفته کینزر مصدق تا یکی دو سال بعد از انقلاب اسلامی به‌عنوان چهره‌ای ضد شاه و مبارز مورد ستایش بوده است و حتی خیابان پهلوی قدیم ابتدا به مدت دو سال مصدق نامیده می‌شد، اما پس‌ازآن به‌واسطه منش غیر مذهبی‌اش، از دایره شخصیت‌های موردقبول حذف و به عنوان چهره‌ای مشکوک و کما بیش خائن معرفی شد؛ چنانکه امروز حتی یادگارهای تاریخی مربوط به مصدق همچون عمارت احمدآباد مهجور و متروک مانده‌اند. اما کینزر در سفر خود از این منطقه دیدار کرد؛ او در کتاب «همه مردان شاه» بعد از وصف آخرین اقامتگاه مصدق و اتاق ناهارخوری بنا که در حال حاضر گور بی‌نشان و سنگ‌قبر اوست، بقایای یک در آهنی را توصیف می‌کند که روزگاری در خانه مصدق در تهران نصب بوده است و بعد از تبعید مصدق به احمدآباد به این مکان آورده شده است: «این دروازه شاهد چه تاریخی بوده است. از میان آن سفرای آمریکایی و انگلیسی در تهران به همراه فرستاده‌های ویژه‌شان آورل هریمن، بارها عبور کردند تا مصدق را ترغیب کنند از طرح ملی کردن صنعت نفت کشورش دست بشوید یا آن را تعدیل کند. گروه‌های آدمکش در روزهای شورش ۱۹۵۲ درحالی‌که فریاد مرگ بر مصدق سر می‌دادند به آن می‌کوبیدند. در همان شورش بود که جیپ حامل شعبان بی‌مخ به ‌شدت به آن اصابت کرد، درحالی‌که مصدق پشت دیوار پناه گرفته بود. فرورفتگی بزرگی نزدیک انتهای آن وجود دارد که احتمالا نتیجه اصابت آن است. این وقایع، به در اهمیتی تاریخی می‌دهد و برای آن‌هایی که مصدق را می‌شناختند یا بعد از مرگش سعی کرده‌اند درباره او بدانند، حال و هوایی معنوی دارد. دستم را روی آن گذاشتم و مدتی طولانی همان‌جا نگاه داشتم». کینزر به‌عنوان یک خبرنگار به تحلیل وقایع و نتایج ناشی از وقایع تاریخی عادت دارد. او کتاب «همه مردان شاه» را به همین سیاق پایان می‌برد و می‌گوید: «عده کمی می‌توانند مجموعه پیامدهای ناخواسته‌ای را که کودتای ۱۹۵۳ به دنبال داشت انکار کنند. صریح‌ترین نتیجه کودتا این بود که به محمدرضاشاه فرصت مستبد شدن داد. او مبالغ هنگفتی به‌عنوان کمک از ایالات‌متحده دریافت کرد، اما حکومت جبارانه‌اش ایرانیان را علیه او شوراند... آن‌ها (تندروهای ایرانی)، پس‌ازآن به سفارت امریکا در تهران حمله کردند و ۵۲ نفر از دیپلمات‌های آمریکایی را بیش از ۱۴ ماه به گروگان گرفتند. غربی‌ها و به ‌ویژه آمریکایی‌ها این قانون‌شکنی را نه‌تنها وحشیانه، بلکه غیرقابل‌توجیه یافتند... گروگان گیران به یادآورند زمانی که شاه در سال ۱۹۵۳ از کشور گریخت این ماموران سیا در سفارت امریکا بودند که او را به سلطنت برگرداندند و حال، از تکرار تاریخ بیمناک بودند». - حقیقت ماجرای کودتای ۲۸ مرداد: کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲، با حمایت مالی و فکری سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (SIS) و اطلاعات مرکزی امریکا (CIA) و همراهی ارتش شاهنشاهی ایران بر ضد حکومت دکتر مصدق نخست‌وزیر وقت اجرا شد. هدف از اجرای این کودتا عقیم گذاشتن اقدامات مصدق در جهت ملی کردن نفت ایران بود. با شنیدن کتاب صوتی «همه مردان شاه» متوجه می‌شوید که در اوایل قرن بیستم میلادی و پس ‌از آنکه یک زمین‌شناس غربی از احتمال وجود نفت در ایران خبر داد، لرد دارسی میلیونر انگلیسی با مظفرالدین‌ شاه قاجار قراردادی منعقد کرد. این قرارداد با پرداخت رقم ناچیز ۲۰۰۰ پوند به دولت ایران و وعده سود ۱۶ درصد از عواید احتمالی به منظور بهره‌برداری انحصاری از نفت ایران بسته شد و پس‌ از آن مهندسی به نام جورج رینولدز که بابت سرسختی و پشتکارش زبانزد بود، برای حفاری به ایران آمد. اولین عملیات‌های حفاری ایران درمنطقه چیاسرخ قصر شیرین آغاز شد، اما نتیجه چندان جالب توجه نبود تا آنکه به صورت اتفاقی رینولدز منابع غنی نفتی در نزدیکی مسجد سلیمان یافت. در سال ۱۹۰۸ شرکت نفت انگلیس - پرشیا تاسیس شد و تحقیق، استخراج و توسعه نفت در ایران به دارسی واگذار شد. این آغاز تاریخی طولانی و همراه با کشمکش برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بود که تا به امروز هم ادامه دارد. بعد از آن قرارداد ۱۹۳۳ کمابیش در قالب قرارداد پیشین منعقد شد تا آنکه بعد از سقوط رضا شاه دکتر مصدق صنعت نفت را ملی اعلام کرد؛ اما کشورهای غربی و در راس آن‌ها بریتانیا که این جریان را به سود خود نمی‌دیدند سعی کردند تا دولت مصدق را سرنگون کنند و در این راه دولت وقت امریکا را با انگیزه پیشگیری از رواج ایده‌های کمونیستی شوروی در ایران، با خود همراه کردند.