کتاب گزیده احکام و فرامین شاهان ایران به حکام قفقاز جلد 1 نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

منطقه قفقاز که امروزه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود از نظر تاریخی پیوندهای ناگسستنی با ایران داشته و در سده‌های پیشین نقش مهمی در فرایند تاریخ و تمدن ایران زمین ایفا کرده است. این سرزمین از دوره باستان نقطه تلاقی امپراتوری‌های اشکانی و ساسانی با روم شرقی بود و در دوره اسلامی و به ویژه از دوره صفویه بخشی از مرز مشترک این دولت با امپراتوری عثمانی محسوب می‌شد. در اواخر قرن دوازدهم هجری/ هجدهم میلادی نیز پای دولت سومی با نام روسیه به این منطقه باز شد که مناسبات دو سویه پیشین را فرو ریخت و سیطره نسبتاً پایداری تا پایان شوروی بر آن برقرار ساخت. حضور تاریخی ایرانیان در این منطقه، میراث‌ گوناگونی از منظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر جای گذاشته که یکی از مهمترین آنها اسناد تاریخی فارسی‌زبان است. پراکندگی جغرافیایی این اسناد فارسی نه تنها در مراکز رسمی و دولتی، بلکه به‌عنوان یک میراث خانوادگی در خانه‌های افراد مختلف، گستره پهناوری از ارمنستان تا آذربایجان، گرجستان، داغستان، چچن و اینگوش و سرزمین آس‌ها (اوستیا) را در بر می‌گیرد. شاید نیازی به یادآوری نباشد که هر برگ این میراث ارزشمند بسان تکه کوچکی است که بخشی از هویت ما را شکل می‌دهد و توجه به حفظ و انتشار آنها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. خوشبختانه از دهه‌های گذشته تلاش‌های قابل توجهی برای شناسایی و انتشار اسناد فارسی در منطقه قفقاز صورت گرفته است. به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین این اقدامات را بایستی علاقه فتحعلی‌خان بیگلربیگی تبریز در دوره عباس‌میرزا نایب‌السلطنه دانست که در سفارت کوتاه‌مدت خود در تفلیس (سال ۱۲۴۰) به رونوشت‌برداری از تعدادی از فرامین و احکّام شاهان ایران پرداخت. تعدادی اسنادی که فتحعلی‌خان از آنها رونوشت برداشت بر ما معلوم نیست و فقط یک مجموعه از آنها در کتابخانه، موزه و مرکز اسناد ملک موجود است که در کتاب حاضر نیز از آنها استفاده شده است. -قسمتی از متن کتاب-